Το πολιτικό εκκρεμές στη Λατινική Αμερική

Το βασικό «πεδίο μάχης» παραμένει η Βενεζουέλα. Εκεί, ο παλιός ριζοσπαστισμός της Μπολιβαριανής Διαδικασίας δίνει ακόμα «καύσιμα» στην κυβέρνηση του Μαδούρο να αμύνεται απέναντι στη Δεξιά. Όμως αυτό δεν αρκεί για να λύσει τα οικονομικά αδιέξοδα της Διαδικασίας, που αφορούν τις ίδιες τις κυβερνητικές επιλογές: η υπόθεση της αποπληρωμής του χρέους αναδεικνύει τις εσωτερικές αδυναμίες και τα όρια των αριστερών κυβερνήσεων, που δίνουν πάτημα στη Δεξιά ή τον ιμπεριαλισμό να αντεπιτεθούν. Την ίδια ώρα, οι εκλογές στην πολύπαθη Ονδούρα, με τη νίκη ενός δημοκρατικού-κεντροαριστερού συνασπισμού, δείχνουν ότι δεν έχουμε μπροστά μας ένα δεξιό τσουνάμι, μια χωρίς αντιστροφή τάση παλινόρθωσης και ηγεμονίας των ακραίων νεοφιλελεύθερων. Αλλά η αμφισβήτηση του αποτελέσματος προειδοποιεί ότι η Δεξιά και ο ιμπεριαλισμός θα χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο για να εμπεδωθεί η αντεπίθεσή τους. Όμως οι εξελίξεις στο Εκουαδόρ προειδοποιούν ότι η ήττα και η αντιστροφή των επιτευγμάτων της «αντινεοφιλελεύθερης» περιόδου μπορεί να έρθει και «από τα μέσα». Ο διάδοχος του Ραφαέλ Κορέα κέρδισε τη δεξιά αντιπολίτευση στις εκλογές, μόνο για να εφαρμόσει αυτός τελικά το πρόγραμμά της. Όλα αυτά αναδεικνύουν ότι μπροστά στα όρια του παλιού «σχεδίου» και απέναντι στη δεξιά απειλή, παραμένει αναγκαίο να αναδειχθούν νέες αριστερές πολιτικές απαντήσεις, που θα πηγαίνουν πέρα από την κυβερνητική εμπειρία των τελευταίων χρόνων. Τη δυνατότητα να υπάρξουν τέτοιες εξελίξεις, υπογράμμισε το εκλογικό αποτέλεσμα στη Χιλή, με τη μαζική ενίσχυση μιας νέας πολιτικής δύναμης στη χώρα, του Frente Amplio (Πλατύ Μέτωπο).

Βενεζουέλα

Σε προηγούμενο φύλλο της «Ε.Α.» γράφαμε πως η εξασθένηση των διαδηλώσεων της αντιπολίτευσης στους δρόμους και η εκλογική νίκη του κυβερνητικού PSUV στις περιφερειακές εκλογές (που είχαν πάρει χαρακτήρα κεντρικοπολιτικού «δημοψηφίσματος») αναδείκνυαν τα στρατηγικά αδιέξοδα της Δεξιάς και έδιναν πολύτιμο χρόνο στον Μαδούρο. Πράγματι, στο πολιτικό πεδίο υπήρξε μια «σταθεροποίηση» της κυβέρνησης και εξομάλυνση της κρίσης. Όμως προειδοποιούσαμε επίσης ότι η οικονομική κρίση δεν θα ξεπεραστεί από μια εκλογική νίκη και γράφαμε ότι ο χειρισμός της αποτελεί την «αχίλλειο πτέρνα» του μπολιβαριανισμού, που δίνει ευκαιρίες στην Δεξιά και στον αμερικανικό ιμπεριαλισμό να οργανώνουν νέες επιθέσεις. 
Στη διάρκεια του Νοέμβρη, ήρθε στην επιφάνεια με εκρηκτικό τρόπο ένα από τα κεντρικά προβλήματα της «Μπολιβαριανής Διαδικασίας»: η συνεπής αποπληρωμή του χρέους. Μια επιλογή που φαινόταν «πταίσμα» στα χρόνια της διαρκούς ανάπτυξης και των μεγάλων εσόδων, αλλά που εξελίχθηκε σε έγκλημα όταν η κρίση χτύπησε τη χώρα και τα έσοδα από το πετρέλαιο μειώθηκαν δραματικά. Με τα συναλλαγματικά αποθέματα να εξαντλούνται και τις μελλοντικές πληρωμές (ως το τέλος του 2017, αλλά κυρίως το 2018) να βαραίνουν ως απειλή, ο Μαδούρο εξήγγειλε την πρόθεσή του να επιδιώξει μια αναδιάρθρωση του εξωτερικού χρέους. 
Οι σχετικές συναντήσεις με πιστωτές στο Καράκας δεν έβγαλαν κάποιο ανακοινώσιμο αποτέλεσμα, ενώ στο Λονδίνο γίνονται διεθνείς συναντήσεις ομολογιούχων και ειδικών συμβούλων για να διερευνηθεί αν μπορούν να διαμορφώσουν κοινή στάση. Το ζήτημα -που φτάνει πλέον στην κόψη του ξυραφιού- περιπλέκει η αμερικανική επιθετικότητα: σε ένα από τα κύματα κυρώσεων κατά της Βενεζουέλας, υπάρχει και η απαγόρευση σε πολίτες, τράπεζες κ.λπ. να έρθουν σε συνεννόηση με Βενεζουελάνους αξιωματούχους (στη σχετική λίστα βρίσκονται όλα τα αρμόδια για το θέμα του χρέους στελέχη), «ποινικοποιώντας» στην ουσία την ίδια τη διαπραγμάτευση!  
Πρόκειται για ένα τείχος αδιαλλαξίας, που επιχειρεί να στραγγίξει κάθε πόρο από τα κρατικά ταμεία της Βενεζουέλας, για να καταλήξει στην οικονομική της υποταγή. Απέναντι σε αυτό το τείχος αδιαλλαξίας, με τα χρήματα να τελειώνουν, ο Μαδούρο υπερασπίζεται την πρόταση της αναδιάρθρωσης: Είναι συνέχεια της επιλογής να επιχειρεί να υπερασπίζεται τους φτωχούς, χωρίς να επιτίθεται στους πλούσιους. Αναζητεί μια διέξοδο που θα απελευθερώσει κάποιους πολύτιμους κοινωνικά πόρους, αποφεύγοντας όμως τη μετωπική σύγκρουση και τον οικονομικό πόλεμο που θα σηματοδοτούσε μια στάση πληρωμών. Ακόμα και εν μέσω της σημερινής κρίσης, η συνέπεια στην αποπληρωμή εμφανίζεται ως ζήτημα εθνικής υπερηφάνειας, ενώ ο υπουργός Επικοινωνίας, Χόρχε Ροντρίγκεζ, δηλώνει ότι «Είμαστε καλοπληρωτές» -κάτι που είναι αλήθεια και αναδεικνύει την υποκρισία των διεθνών ιμπεριαλιστικών κέντρων, κάτι που όμως αποτελεί το αντίθετο της αριστερής πολιτικής, ιδιαίτερα μάλιστα όταν οι αναγκαίοι κοινωνικά πόροι στερεύουν απελπιστικά. Η ελληνική εμπειρία άλλωστε προειδοποιεί για το τι δρόμους ανοίγει μια πολιτική «συνεπούς αποπληρωμής» την ώρα της διαπραγμάτευσης, που εξαντλεί ό,τι διαθέσιμη ρευστότητα υπάρχει μέχρι τη στιγμή της αποφασιστικής κρίσης.
Οι πιθανότητες επιτυχίας της αναδιάρθρωσης είναι εξαιρετικά περιορισμένες: το δείχνει η αδιαλλαξία των πιστωτών, το δείχνουν οι προθέσεις της άρχουσας τάξης και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Η κυβέρνηση της Βενεζουέλας φτάνει με αποφασιστικό τρόπο μπροστά στο δίλημμα να διαλέξει. Αλλά φτάνει σε αυτό το σημείο εξουθενωμένη οικονομικά, ενώ είχε προηγηθεί μια εγκληματική επιλογή τα προηγούμενα χρόνια. Όπως την περιγράφουν ακόμα και «μέινστριμ» αναλυτές, όπως ο Λουίς Βισέντε Λεόν, «είχε επιλέξει να αποπληρώνει το χρέος, θυσιάζοντας τη χρηματοδότηση εισαγωγών αγαθών». Αργά ή γρήγορα το ζήτημα θα τεθεί (αν δεν έχει τεθεί ήδη) με τους όρους που είχε περιγράψει ο παλιός ριζοσπάστης ηγέτης της Μπουρκίνα Φάσο, Τομάς Σανκαρά: «Εάν δεν πληρώσουμε, οι πιστωτές μας δεν θα πεθάνουν, αυτό είναι βέβαιο. Εάν όμως πληρώσουμε, ο λαός μας θα εξοντωθεί. Αυτό είναι επίσης βέβαιο».
Εν τω μεταξύ, ο Μανουέλ Κεβέδο ανέλαβε τη διοίκηση της κρατικής πετρελαϊκής PDVSA, υποσχόμενος να κυνηγήσει τους «σαμποτέρ» και τους «κλέφτες». Είναι μια παραδοχή των προβλημάτων που δημιούργησε η ίδια η «μπολιμπουρζουαζία» στη Βενεζουέλα. Μοιάζει και ως μια πρόθεση του Μαδούρο να αντιμετωπίσει το ζήτημα. Όμως προσοχή: ο Μανουέλ Κεβέδο είναι στρατηγός. Ένας από τους πολλούς που έχουν αναβαθμιστεί στην κυβέρνηση Μαδούρο το τελευταίο διάστημα. Την τελευταία φορά που υπήρξε θέμα σαμποτάζ στην PDVSA (το 2002-03) την κατάσταση πήραν στα χέρια τους οι εργάτες, αναλαμβάνοντας την παραγωγή και τη διανομή. Τέτοιες απαντήσεις θα πρέπει να δοθούν και τώρα στα προβλήματα της Βενεζουέλας. Για τις προθέσεις του στρατηγού Κεβέδο πάλι, αμφιβάλλουμε...

Ονδούρα

Στις εκλογές στην Ονδούρα, ο υποψήφιος της «Συμμαχίας ενάντια στη δικτατορία» έδειχνε να κερδίζει με προβάδισμα 5 μονάδων. Ο Σαλβαδόρ Νασράλα, αθλητικογράφος, επικριτής των κυβερνήσεων από τη δεκαετία του ‘80 και μέλος του Κόμματος Ενάντια στη Διαφθορά κατέβηκε υποψήφιος μιας συμμαχίας μεταξύ του κόμματός του και του Libre (Ελευθερία και Επανίδρυση, τα αρχικά σημαίνουν «ελεύθερος»). Το Libre, που αποτέλεσε τον κορμό της συμμαχίας, είναι ένας αριστερόστροφος σχηματισμός που γεννήθηκε μέσα από το Εθνικό Λαϊκό Μέτωπο Αντίστασης, την κινηματική «ομπρέλα» κοινωνικών οργανώσεων που συγκροτήθηκε ενάντια στο πραξικόπημα του 2009. Τότε, με πρωταγωνιστικό το ρόλο της Χίλαρι Κλίντον, είχε ανατραπεί από το στρατό ο Μανουέλ Σελάγια, ένας «αριστερός λαϊκιστής». Τα χρόνια που ακολούθησαν η Ονδούρα ζει σε ένα ημι-στρατιωτικό καθεστώς, με πολλά στελέχη του Μετώπου Αντίστασης και του Libre (πιο εμβληματική η ιθαγενής ακτιβίστρια Μπέρτα Κασέρες) να έχουν δολοφονηθεί. Ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, οι Αρχές καθυστερούσαν επιδεικτικά να εκδώσουν τελικό επίσημο αποτέλεσμα, ενώ μέρα με τη μέρα το «σκορ» αλλάζει προς όφελος του δεξιού Χουάν Ορλάντο Χερνάντεζ, απερχόμενου προέδρου (πλέον φέρεται να προηγείται για μερικές χιλιάδες ψήφους), με τις φωνές για αλλοίωση του αποτελέσματος να πυκνώνουν. Στην πρωτεύουσα Τιγκουθικάλπα, οι οπαδοί της αντιπολίτευσης διαδηλώνουν και συμμετέχουν σε σκληρές συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής. Ο ποινικός κώδικας άλλαξε κατά την προεκλογική περίοδο, για να μπορούν να θεωρούνται «τρομοκρατικές επιθέσεις» οι διαδηλώσεις…
Η Ονδούρα, με την εκλογική νίκη των αντιδικτατορικών δυνάμεων, δείχνει τις διαθέσεις ενάντια στην κυριαρχία της Δεξιάς και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Ο χειρισμός του εκλογικού αποτελέσματος, δείχνει ότι τόσο η Ουάσινγκτον όσο και οι άρχουσες τάξεις της περιοχής είναι έτοιμες να επιστρατεύσουν όλα τα μέσα για να υπερασπιστούν τα συμφέροντά τους. Η αντίσταση στους δρόμους δείχνει το μόνο τρόπο να αντιμετωπιστούν πραγματικά αυτοί οι σχεδιασμοί. Οι επόμενες μέρες θα δείξουν αν θα αναζωπυρωθεί η αντίσταση που έζησε η μικρή χώρα τις μέρες του πραξικοπήματος του 2009...

Εκουαδόρ

Μερικούς μήνες πριν, τα αστικά οικονομικά φύλλα προανήγγελλαν την έξοδο από τον «κορεΐσμο» στο Εκουαδόρ. Η νίκη του Λένιν Μορένο, αντιπροέδρου του Κορέα για χρόνια, στις πρόσφατες εκλογές, ενάντια στον δεξιό τραπεζίτη Γκιγιέρμο Λάσο, έβαζε φαινομενικά σε αμφισβήτηση αυτήν την προοπτική. Όμως, οι μήνες που ακολούθησαν, επιβεβαίωσαν τις εκτιμήσεις. Ο Μορένο έχει προχωρήσει σε μια καμπάνια αντιστροφής των κατακτήσεων της εποχής Κορέα: στο όνομα της «εθνικής συμφιλίωσης» συζητεί με τη δεξιά αντιπολίτευση και επιχειρηματικά λόμπι, και προαναγγέλλει μέτρα όπως η μείωση των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων, η διευκόλυνση των τραπεζιτών και ο περιορισμός των εργατικών δικαιωμάτων. Η ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται η στροφή στον καθαρό νεοφιλελευθερισμό έχει προκαλέσει σοκ, ύστερα από την αρχική ευφορία της νίκης του «διαδόχου του Κορέα». Είναι τέτοια η μεταστροφή, που ο Λάσο δήλωσε πρόσφατα: «Ας πούμε αυτό που σκέφτονται πολλοί οπαδοί του Κορέα. Η κυβέρνηση του Λένιν Μορένο κάνει πολλά από τα πράγματα που θα προτείναμε και που σκοπεύαμε να κάνουμε. Είναι αλήθεια, πράγματι. Κάνει πολλά πράγματα, αλλά δυστυχώς όχι όλα». Σε μια παρόμοια αποστροφή του, ο Λάσο δήλωσε πρόθυμος να «δανείσει» το πρόγραμμά του στον Μορένο.
Η κρίση έχει οδηγήσει σε ντε φάκτο διάσπαση της Allianza Pais, του σχήματος που υποστηρίζει την κυβερνητική πλειοψηφία. Η απόφαση της εθνικής ηγεσίας να καθαιρέσει τον Μορένο από επικεφαλής δεν έγινε δεκτή από τις Αρχές, με αποτέλεσμα να λειτουργούν πλέον διαφορετικές ηγεσίες, να προγραμματίζονται διαφορετικά συνέδρια κ.ο.κ.
Ο ίδιος ο Κορέα έχει αναδειχτεί σε βασικό επικριτή του διαδόχου του. Σε μια στιγμή αυτοκριτικής, έγραψε: «Νόμιζα ότι είχαμε κάνει αρκετά ώστε να μην επιστρέψει ποτέ το παρελθόν, αλλά έκανα λάθος». Πράγματι, το παρελθόν επιστρέφει, και πράγματι επί διακυβέρνησης Κορέα δεν έγιναν αρκετά για να αποτραπεί μια τέτοια εξέλιξη. Αλλά γι’ αυτό φώναζαν προσωπικότητες, στελέχη και αγωνιστές που είχαν παραγκωνιστεί από τον Κορέα τα προηγούμενα χρόνια, όταν ο ίδιος σταθεροποιούσε τον καπιταλισμό και τα αμερικανικά οικονομικά φύλλα τού έλεγαν τις παραμονές της αποχώρησής του «ευχαριστούμε, αλλά αντίο»...

Χιλή

Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών, πρώτος ήρθε ο Πινιέρα, ο «Μπερλουσκόνι της Χιλής», που είχε ξανακυβερνήσει τη χώρα στο παρελθόν. Μένει να φανεί τι θα συμβεί στο δεύτερο γύρο, όπου αναμετριέται με τον υποψήφιο της «Νέας πλειοψηφίας», το διάδοχο σχήμα της «Κονσερτασιόν», της κεντροαριστερής συμμαχίας (Σοσιαλιστές, Κ.Κ. κ.ά.), που αποτελεί το εκλογικό αντίπαλο δέος της Δεξιάς στα χρόνια μετά τη δικτατορία Πινοσέτ. Αλλά η σημαντική είδηση βρίσκεται στο ποσοστό που συγκέντρωσε η Μπέατρις Σάντσεζ (περίπου 20%), που παραλίγο να εκτοπίσει τον υποψήφιο της κεντροαριστεράς και να περάσει στο δεύτερο γύρο, κατεβαίνοντας με το Frente Amplio. 
Το Frente Amplio αποτελεί ένα συμμαχικό σχήμα με θολό στίγμα στην κλίμακα Αριστεράς-Δεξιάς (αναλυτές το συγκρίνουν με το Ποδέμος), αλλά στο οποίο είναι παραδοχή ότι υπάρχει «σαφής αριστερή παράδοση» στα μέλη του ή ότι «δεν είναι πραγματικά πλατύ, καθώς περιλαμβάνει μόνο αριστερές δυνάμεις». Το Μέτωπο υποστηρίζει «μια περιεκτική χώρα, που σέβεται το περιβάλλον και προστατεύει όλα τα κοινωνικά δικαιώματα», ζητεί «απομάκρυνση από το νεοφιλελευθερισμό προς ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης», επιδιώκει να χτίσει «μια εναλλακτική στην κεντροαριστερά και την κεντροδεξιά που κυβερνούν μετά το τέλος του καθεστώτος Πινοσέτ», προωθεί «την ενότητα των προοδευτικών δυνάμεων που είναι πολιτικά ανεξάρτητες από τις επιχειρήσεις». Ιδρύθηκε πρόσφατα, και έχει τις ρίζες του στο κίνημα των τελευταίων χρόνων στη Χιλή. Όπου το μαθητικό κίνημα (ενάντια στην κεντροαριστερή Μπασελέτ) έδωσε τη θέση του σε ένα φοιτητικό κίνημα (ενάντια στον δεξιό Πινιέρα), το οποίο συνέχισε τον αγώνα και μετά την επιστροφή της «Κονσερτασιόν» στην κυβερνητική εξουσία, αναδεικνύοντας νέα στελέχη που εκτόπισαν τις παραδοσιακές φοιτητικές ηγεσίες που ήταν κοντά στο ΣΚ και το ΚΚ. 
Αυτή η νέα γενιά αγωνιστών, που «ψήθηκε» στον αγώνα ενάντια σε κεντροδεξιές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις, που διεκδικεί το ριζικό ξήλωμα των πινοσετικών οικονομικών πολιτικών (π.χ. εθνικοποίηση των χαλκωρυχείων, δημόσια δωρεάν παιδεία για όλους) που δεν τόλμησε η κεντροαριστερά και που έχει αναζητήσεις που θυμίζουν «Μάη ’68» (γκεβαρισμός, τροτσκισμός, μαοϊσμός, αυτονομία), μπήκε στον πολιτικό στίβο με το «Frente Amplio». Αυτή η κινηματική προϊστορία, επιτρέπει να είμαστε αισιόδοξοι ότι δεν πρόκειται για εκλογική φωτοβολίδα, αλλά για την έκφραση μιας δυνατότητας να εμφανιστεί μια «νέα Αριστερά» στη Λατινική Αμερική, ικανή να ξεπεράσει τα όρια της παλιάς...