Μακεδονικό: Το όνομα, οι ελληνικοί εκβιασμοί και το ΝΑΤΟ

Αυτό το μακρόχρονο γαϊτανάκι συνεχίστηκε στα τέλη του 20ού αιώνα με τους πολέμους στην τότε Γιουγκοσλαβία και τον αιματηρό διαμελισμό της χώρας (όπου βέβαια συνέβαλαν και συνδιοργάνωσαν οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις). Η ελληνική άρχουσα τάξη δεν έμεινε πίσω όσον αφορά τα εθνικιστικά παραληρήματα. Όταν η Δημοκρατία της Μακεδονίας απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991 –και παρότι υπήρχε ήδη ως ομόσπονδο κράτος της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας επί σχεδόν μισό αιώνα με αντίστοιχο όνομα– η ελληνική πλευρά άρχισε μια εκστρατεία με στόχο τη μη αναγνώριση της χώρας με το συνταγματικό της όνομα. Ουσιαστικά η ελληνική πλευρά αρνιόταν –και αρνιέται μέχρι σήμερα– το στοιχειώδες δικαίωμα για ένα έθνος, δηλ. το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού. 
Η περίοδος εκείνη ήταν που έθεσε τα θεμέλια της σημερινής δύναμης της ακροδεξιάς και των ναζί στην Ελλάδα, καθώς τα περισσότερα κόμματα (πλην ενός μέρους της Αριστεράς) και τα ΜΜΕ υιοθέτησαν περίπου τη φασιστική εκδοχή του εθνικισμού για το ζήτημα, καθοδηγώντας και διοργανώνοντας μαζί με την εκκλησία τα διαβόητα συλλαλητήρια μίσους. Παρακάτω εξετάζουμε τη διαδρομή και το παρασκήνιο αυτής της αντιπαράθεσης.

Ιστορία και μύθοι

Η νομιμοποιητική θεμελίωση σημερινών διεκδικήσεων στο απώτερο ιστορικό παρελθόν, σε όλες τις περιπτώσεις αναδυόμενων εθνών και εθνικισμών, στερείται ακόμη και στοιχειώδους λογικής. Όμως, όσο παράλογο είναι να ισχυρίζονται οι κάτοικοι της Δημοκρατίας της Μακεδονίας ότι είναι απόγονοι του Μ. Αλεξάνδρου, άλλο τόσο παράλογο είναι να διεκδικούν το ίδιο πράγμα και οι Έλληνες κάτοικοι της ελληνικής Μακεδονίας. Οι απόγονοι του μεγάλου στρατηλάτη –και ολετήρα της αρχαίας δημοκρατίας– μπορούν ίσως να αναζητηθούν στα βάθη της Ασίας ή και της Αιγύπτου. 
Είναι επίσης παράλογο π.χ. να λένε στην Ελλάδα ότι οι Μακεδόνες δεν είναι έθνος, επειδή η γλώσσα τους είναι μια «διάλεκτος» της βουλγαρικής. Με την ίδια λογική δεν θα έπρεπε να υπάρχουν ως ξεχωριστά έθνη-κράτη η Αυστρία, η Ιρλανδία, το Βέλγιο, η Κροατία, η Ουκρανία και η Λευκορωσία –για να μη μιλήσουμε για καμιά εικοσαριά αραβικά έθνη-κράτη και πάμπολλα άλλα κράτη σε όλο τον κόσμο!
Στη Μακεδονία, ως γεωγραφική περιοχή και τμήμα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, οι Έλληνες ήταν επί πολλούς αιώνες μια μειοψηφία. Ακόμη και στη Θεσσαλονίκη, η μεγαλύτερη κοινότητα ήταν η εβραϊκή μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Η κατάσταση αυτή ήταν απολύτως γνωστή στην εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα κι ενώ πλησίαζαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Χαρίλαος Τρικούπης έλεγε κυνικά από το βήμα της Βουλής: «Όταν έλθει ο μέγας πόλεμος, ως αφεύκτως θα συμβεί μετά τινά έτη, η Μακεδονία θα γίνει ελληνική ή βουλγαρική κατά τον νικήσαντα. Αν τη λάβωσιν οι Βούλγαροι δεν αμφιβάλλω ότι θα είναι ικανοί να εκσλαβίσωσιν τον πληθυσμό μέχρι των θεσσαλικών συνόρων. Αν ημείς τη λάβωμεν θα τους κάνωμεν όλους Έλληνες μέχρι της Ανατολικής Ρωμυλίας»! (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΔ σελ. 18). Πράγματι, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους η γεωγραφική Μακεδονία βρέθηκε τεμαχισμένη ανάμεσα σε Ελλάδα, Σερβία και Βουλγαρία. 
Ο τρόπος με τον οποίο η ελληνική Μακεδονία έγινε ελληνική είναι κυρίως η ανταλλαγή πληθυσμών μετά την ήττα της Μικρασιατικής Εκστρατείας. Τότε πλέον η πλειονότητα του πληθυσμού σε αυτό το κομμάτι της Μακεδονίας γίνεται ελληνόφωνη, καθώς φεύγουν εκατοντάδες χιλιάδες Τούρκοι και άλλοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί και έρχονται πολλές εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας. Είναι γι’ αυτό αρκετά αστείο να ισχυρίζονται οι Έλληνες κάτοικοι της σημερινής ελληνικής Μακεδονίας ότι είναι περισσότερο Μακεδόνες από τους Σλάβους κατοίκους της Μακεδονίας, των οποίων οι πρόγονοι βρίσκονταν εκεί πολλές εκατοντάδες χρόνια πριν.  
Στον Κατοχή, τόσο εντός της Γιουγκοσλαβίας όσο και εντός της Ελλάδας, οι Μακεδόνες είχαν αντιστασιακή δράση. Στην Ελλάδα οι (σλαβο)Μακεδόνες συμμετείχαν στην κυβέρνηση του βουνού του ΕΑΜ (ΠΕΕΑ) με τον Κεραμίζτεφ, ενώ στον ελληνικό εμφύλιο πολέμησαν στο πλευρό του Δημοκρατικού Στρατού σε ποσοστό 60%. Το 2/28 τάγμα της Φλώρινας-Καστοριάς και το τάγμα Καϊμακτσαλάν της Έδεσσας-Αριδαίας ήταν αποκλειστικά σλαβομακεδονικές μονάδες.
Γι’ αυτή τη συνεργασία οι (σλαβο)Μακεδόνες πλήρωσαν πολύ βαριά μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού στις περιοχές που προέλαυνε ο εθνικός στρατός. Γι’ αυτό και πάνω από 35.000 από αυτούς αναγκάστηκαν να φύγουν πρόσφυγες στη γειτονική Γιουγκοσλαβία (και γι’ αυτό δεν τους επιτράπηκε να γυρίσουν, σε αντίθεση με τους Έλληνες «το γένος»). Εκεί, στη Γιουγκοσλαβία, ο Τίτο υλοποίησε την υπόσχεσή του και έτσι δημιουργήθηκε το ομόσπονδο κράτος της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας.

Πώς φτάσαμε έως εδώ

Με τά την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας το 1991, η Ελλάδα αρνήθηκε να την αναγνωρίσει με το συνταγματικό της όνομα, γιατί «υπέκρυπτε αλυτρωτισμό». Μια χώρα που είχε το 19% της έκτασης της Ελλάδας, το 18% του πληθυσμού της, το 6% του ονομαστικού ΑΕΠ της, δύναμη πυρός όση οι Έλληνες κυνηγοί και που δεν ανήκε στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, «απειλούσε» την Ελλάδα.
Το ελληνικό κράτος και η άρχουσα τάξη με όλους τους μηχανισμούς τους διοργάνωσαν μια θηριώδη εθνικιστική εκστρατεία με κορύφωση τα συλλαλητήρια. Σειρά πολιτικών, ιεραρχών, διανοουμένων, δημοσιογράφων και πολιτευτών έχτισαν καριέρα πλειοδοτώντας σε εθνικισμό –και σε ανιστόρητη βλακεία– ενάντια στο νεαρό κράτος. Κάθε αντίθετη φωνή εντός Ελλάδας θεωρείτο προδοσία και σερνόταν στα δικαστήρια. 
Η απειλή εξαφάνισης του νεότευκτου κράτους ήταν πολύ πραγματική. Ο τότε Σέρβος πρόεδρος Μιλόσεβιτς πρότεινε στον Έλληνα πρωθυπουργό Μητσοτάκη τον διαμελισμό της Δημοκρατίας της Μακεδονίας μεταξύ Σερβίας και Ελλάδας. Απειλές και διεκδικήσεις διατύπωνε και η Βουλγαρία. Το 1993 ο Α. Παπανδρέου επέβαλε οικονομικό εμπάργκο στη Δημοκρατία της Μακεδονίας. Τελικά η χώρα, προκειμένου να επιβιώσει από τις πανταχόθεν απειλές, υποχρεώθηκε να αλλάξει ακόμη και τη σημαία της και το σύνταγμά της και να έρθει σε μια ενδιάμεση συμφωνία με την Ελλάδα το 1995, σχετικά με το πώς θα αποκαλείται διεθνώς (Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας). 
Ωστόσο η απειλή για την ύπαρξη του κράτους δεν εξέλιπε, καθώς αυτή τη φορά ο αλβανικός εθνικισμός και οι παραστρατιωτικές ομάδες διεκδίκησαν το Τέτοβο, την περιοχή όπου ζει η πολυάριθμη αλβανική μειονότητα της χώρας. Η Ελλάδα, παρά τον κίνδυνο ανάφλεξης σε όλη την περιοχή, συνέχισε την τυχοδιωκτική πολιτική του πολιτικού στραγγαλισμού και της μη αναγνώρισης με το όνομα «Μακεδονία» (η ελληνική επιμονή σε σλαβική Μακεδονία, όσον αφορά την ονοματοδοσία, είναι αδύνατον να υλοποιηθεί αναίμακτα εφόσον αφήνει ακάλυπτο το 30% του πληθυσμού που είναι Αλβανοί). 
Φυσικά η Αθήνα εμπόδισε και οποιαδήποτε προοπτική εισόδου της Μακεδονίας στους διεθνείς ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς όπου συμμετείχε ήδη η Ελλάδα, δηλ. στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ. Όταν στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ το 2008 ο Μπους προσπάθησε να λύσει το ζήτημα, συνάντησε τη σθεναρή αντίσταση της κυβέρνησης Καραμανλή. Αντίστοιχα έπραξαν η τότε και οι μετέπειτα κυβερνήσεις όσον αφορά το θέμα του ανοίγματος της συζήτησης για ένταξη στην ΕΕ. Παρότι 137 χώρες παγκοσμίως αναγνωρίζουν τη Δημοκρατία της Μακεδονίας με το συνταγματικό της όνομα, η δήθεν ανίσχυρη Ελλάδα έχει καταφέρει να μπλοκάρει τις ενταξιακές διαδικασίες μη αναγνωρίζοντας αυτό το όνομα.
Όλες αυτές οι απειλές ήταν εκείνο το στοιχείο που ενίσχυσε τον μακεδονικό εθνικισμό και έδωσαν το πάνω χέρι στις πιο ακραίες εθνικιστικές δυνάμεις στο εσωτερικό της χώρας. Μια εθνικιστική φρενίτιδα οδήγησε σε μετονομασία αεροδρομίων, σταδίων και αυτοκινητοδρόμων προς τιμήν του Αλέξανδρου και του Φίλιππου, καθώς και την ανέγερση αγαλμάτων τους.
Τελικά το κράτος επιβίωσε μάλλον εξαιτίας των διαφωνιών των τεσσάρων διεκδικητών της περιοχής (Ελλάδας, Σερβίας, Βουλγαρίας και Αλβανίας), αλλά και λόγω της υποστήριξης των ΗΠΑ που ήθελαν να περικυκλώσουν τη Σερβία.
Ωστόσο όλο αυτό το διάστημα οι ελληνικές επιχειρήσεις έκαναν τεράστιες μπίζνες στη Δημοκρατία της Μακεδονίας. Δίπλα-δίπλα με τις απειλές οι Έλληνες καπιταλιστές οικονομούσαν τρελά, καθώς ήταν δεύτεροι όσον αφορά τις ξένες επενδύσεις στη συγκεκριμένη χώρα (βλ. δίπλα).
Σήμερα, οι εξελίξεις είναι τέτοιες που το ζήτημα του ονόματος μπορεί πιθανά να λυθεί. Οι διαπραγματεύσεις, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, έχουν αρχίσει ήδη, έπειτα από διακοπή τριών ετών. Οι ΗΠΑ βιάζονται πλέον να αποσπάσουν άλλη μια σλαβική χώρα από τη ρωσική επιρροή πριν να είναι πολύ αργά και, ενόψει της Συνόδου του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο, να εντάξουν τη χώρα στον οργανισμό. Τον Μάιο κατέρρευσε στα Σκόπια η εθνικιστική κυβέρνηση του Γκρουέφκσι (VMRO). Νικητής των εκλογών ήταν η Σοσιαλδημοκρατική Ένωση Μακεδονίας (SDSM) του Ζόραν Ζάεφ, που έχει ως κύριο προγραμματικό της στόχο να πάρει πρόσκληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ και να αρχίσουν οι συζητήσεις για εισδοχή της χώρας στην ΕΕ. 
Στην Αθήνα κυβερνάει ίσως η πιο φιλοαμερικανική κυβέρνηση των τελευταίων δεκαετιών. Έτσι, δύο «αριστερές» κυβερνήσεις με εξαιρετικές σχέσεις με τις ΗΠΑ και με ορίζοντα εκλογών θεωρητικά μακριά, μπορούν να λύσουν το ζήτημα της επέκτασης του ΝΑΤΟ. Βέβαια, η ελληνική εθνική πολιτική δεν αλλάζει. Όπως τονίζει ο Κοτζιάς, βαδίζει με βάση τις προηγούμενες αποφάσεις των πολιτικών αρχηγών, δηλ. στη γραμμή τους εκβιασμού της γειτονικής χώρας, αφού μάλιστα τώρα η νέα κυβέρνηση στα Σκόπια φλέγεται από επιθυμία για ένταξη σε ΝΑΤΟ και ΕΕ. Γι’ αυτό εξάλλου και ο γνωστός Π. Καμμένος δήλωσε ότι έχει εμπιστοσύνη στον Έλληνα ΥΠΕΞ. Ο αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου Δ. Παπαδημούλης και άλλα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ φρόντισαν επίσης να θυμίσουν με πολύ πρόσφατες δηλώσεις τους ότι το «διαβατήριο» της Μακεδονίας για ΕΕ και ΝΑΤΟ περνάει από την Αθήνα.
Οι ίδιοι οι Μακεδόνες είναι χωρισμένοι στα δύο σχετικά με το αν πρέπει να μπουν στο ΝΑΤΟ. Μια πρόσφατη τραβηγμένη από τα μαλλιά δημοσκόπηση ενός ευρωπαϊκού οργανισμού (Regional Cooperation Council) έκανε λόγο για 54% υπέρ της ένταξης. Ανεξαρτήτως ποσοστών, οι κάτοικοι της Μακεδονίας κάνουν τεράστιο λάθος πιστεύοντας ότι το ΝΑΤΟ και η ΕΕ θα τους εξασφαλίσουν ειρήνη και ευημερία. Η διένεξη Ελλάδας-Τουρκίας γίνεται ακριβώς στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, η διένεξη στην Καταλονία γίνεται εντός του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, ενώ η Ελλάδα είναι ένα τραγικό παράδειγμα του πώς μέσα στην ΕΕ η οικονομική κατάσταση της μεγάλης μάζας του πληθυσμού μπορεί να πισωγυρίσει δεκαετίες.
Ωστόσο η ελληνική Αριστερά έχει τις ευθύνες της σχετικά με το γιατί φτάσαμε ως εδώ. Ένα μεγάλο μέρος της βούλιαξε στον εθνικισμό αγκαλιάζοντας ακόμη και παρανοϊκά επιχειρήματά του. Τα τμήματα της Αριστεράς που διέπονταν από τις αρχές του διεθνισμού, ακόμη και από τις στοιχειώδεις αρχές δημοκρατίας και διεθνούς δικαίου, δεν καταφέραμε να αναγνωριστεί η χώρα με το όνομα το οποίο ήθελαν οι κάτοικοί της και το οποίο θα περιόριζε τις πιθανότητες διάλυσης και πολέμου. Η αναγκαία προσέγγιση και ειρηνική διευθέτηση πέρασε στα χέρια άλλων δυνάμεων, όπως οι Έλληνες καπιταλιστές, οι τράπεζες, τα επιμελητήρια, αλλά και το αμερικανικό πανεπιστήμιο Κολούμπια που από το 2015 διευκολύνει και ενθαρρύνει τις επαφές και τις συνεργασίες μεταξύ των δύο πλευρών (πρόσφατα διοργάνωσε συνάντηση εμπορικών επιμελητηρίων και του Συνδέσμου Εξαγωγέων της Β. Ελλάδας με το Μακεδονικό Εμπορικό Επιμελητήριο, ενώ έπαιξε καταλυτικό ρόλο για την πρόσφατη συνάντηση του Γ. Μπουτάρη με τον πρωθυπουργό Ζ. Ζάεφ και τον πρόεδρο Γκ. Ιβάνοφ).
Σε κάθε περίπτωση, μια συμφωνία μπορεί να λύσει τυπικά το θέμα. Αλλά επειδή θα επέλθει με τους παραπάνω όρους, δηλ. τον ελληνικό εκβιασμό, την άμεση αμερικανική παρέμβαση, αλλά και την ένταξη στο ΝΑΤΟ, το πρόβλημα θα ανακύπτει και πάλι (πώς θα λέγονται οι κάτοικοι της γειτονικής χώρας, η γλώσσα τους, οι θεσμοί κλπ.). Αν εξεγείρονται οι εθνικιστές στην Ελλάδα μιλώντας για «προδοσία» σε περίπτωση συμφωνίας, πολύ περισσότερο θα εξεγερθούν (συμβαίνει ήδη) οι εθνικιστές στη Δημοκρατία της Μακεδονίας, αφού εκείνη η πλευρά κάνει τις περισσότερες παραχωρήσεις. Την ίδια ώρα βέβαια οι καπιταλιστές θα κάνουν τις μπίζνες τους ακόμη καλύτερα…

Εθνικισμός και μπίζνες πάνε χέρι χέρι

Η αντιπαράθεση για το όνομα αφορά ασφαλώς τη χειραγώγηση του απλού λαού. Οι ίδιοι οι Έλληνες καπιταλιστές προχώρησαν σε μεγάλες μπίζνες στη γειτονική χώρα ακόμη κι όταν εκεί κυβερνούσαν οι εθνικιστές και οι σχέσεις με την Αθήνα βρίσκονταν στο ναδίρ. Συνολικά σήμερα οι  επενδύσεις ελληνικών συμφερόντων στη Δημοκρατία της Μακεδονίας εκτιμάται ότι υπερβαίνουν το ένα δισ. ευρώ και βρίσκονται στη δεύτερη θέση πίσω από τις γερμανικές. Συνολικά υπάρχουν 400 ελληνικές επιχειρήσεις στη Δημοκρατία της Μακεδονίας και απασχολούν το 9% του εργατικού δυναμικού της χώρας. Οι Έλληνες κατέχουν μερικές πολύ σημαντικές επιχειρήσεις, όπως η ΟΚΤΑ του ομίλου ΕΛΠΕ, το εργοστάσιο τσιμέντων Cementarnica Usje, ένα εργοστάσιο μαρμάρου στην Πρίλεπ και δύο τράπεζες: την Stopanska Banka και την Alfa Banka (μέχρι πρόσφατα), ενώ και η Goody’s άνοιξε το πρώτο της κατάστημα στα Σκόπια. Παράλληλα στη γειτονική χώρα δραστηριοποιείται μεγάλος αριθμός εταιρειών φασόν στον χώρο του ενδύματος.
Η θέση των ελληνικών επιχειρήσεων δεν είναι καθόλου ασήμαντη: Η ΟΚΤΑ βρίσκεται στην 3η θέση, ως προς τον κύκλο εργασιών, όντας ο μακράν μεγαλύτερος προμηθευτής καυσίμων στη χώρα με κύκλο εργασιών 311 εκατ. ευρώ. Έπονται στην 22η θέση η USJE-TITAN (του ομίλου ΤΙΤΑΝ) με κύκλο εργασιών 72,4 εκατ. ευρώ και στην 24η η Veropoulos με κύκλο εργασιών 70,7 εκατ. ευρώ. Στις 200 μεγαλύτερες επιχειρήσεις της χώρας περιλαμβάνονται επίσης οι Pivara Skopje (Coca Cola HBC-Heineken), Dojran Steel (του ομίλου ΣΙΔΕΝΟΡ), Άκτορ, Zito Luks (της Elbisco) και Mermeren Kombinat (Παυλίδης Μάρμαρα-Γρανίτες). 
Όσον αφορά την κερδοφορία, στην υψηλότερη θέση μεταξύ των επιχειρήσεων ελληνικών συμφερόντων κατατάσσεται η USJE-TITAN (6η θέση στη γενική κατάταξη με κέρδη 19,5 εκατ. ευρώ), ενώ ακολουθούν οι Pivara Skopje (10η θέση με κέρδη 12,4 εκατ. ευρώ) και Veropoulos (14η θέση με κέρδη 8,9 εκατ. ευρώ).