Παντελής Πουλιόπουλος: Ένας διεθνιστής επαναστάτης

Ο Πουλιόπουλος ήταν ο πρώτος Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, που φέτος γιορτάζει τα εκατό χρόνια από την ίδρυσή του ως ΣΕΚΕ. Σήμερα που τα σύννεφα του πολέμου πυκνώνουν στην περιοχή, που φουντώνουν οι εθνικισμοί και βιώνουμε τις τραγικές συνέπειες από τις επιλογές της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μια σύντομη αναδρομή στους αγώνες και τις ιδέες του μεγάλου επαναστάτη και διανοούμενου Παντελή Πουλιόπουλου.
Ο Πουλιόπουλος γεννήθηκε το 1900. Διαμορφώθηκε ως αγωνιστής στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, τις οποίες σφράγισαν τρεις μεγάλες εξελίξεις: α) Η εμφάνιση στην Ελλάδα μιας νέας μαζικής και συγκεντρωμένης κοινωνικής δύναμης, της εργατικής τάξης και του οργανωμένου εργατικού κινήματος. β) Η τραγωδία του πολέμου, με ιδιαίτερα μεγάλη διάρκεια (1912-1913 Βαλκανικοί πόλεμοι, 1914-1918 Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και 1919-1922 η Μικρασιατική Εκστρατεία). γ) Η νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης και η επίδραση που είχε σε όλο τον πλανήτη. 
Το ΣΕΚΕ από την ίδρυσή του εναντιώθηκε στον εθνικισμό, αντιτάχθηκε στη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο και την ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Σοβιετική Ένωση, καθώς και στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Οργάνωσε αντιπολεμικά συλλαλητήρια με συμμετοχή δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων. Στις μάχες του εργατικού κινήματος της εποχής, το ΣΕΚΕ κράτησε διεθνιστική στάση και εναντιώθηκε στη Μεγάλη Ιδέα για «κοινή προσπάθεια του έθνους», για την «απελευθέρωση των αλύτρωτων πατρίδων». Οργάνωσε τη γενική απεργία του Ιούλη του 1919 και αλλεπάλληλες απεργίες το 1920-1921, παρά τις επιθέσεις που δεχόταν για «αντεθνική στάση». 
Ο Πουλιόπουλος επιστρατεύθηκε το 1920 και τον έστειλαν στη Σμύρνη. Εκεί εντάχθηκε σε οργανωμένο πυρήνα στρατιωτών και άρχισε την αντιπολεμική δράση. Μαζί με συντρόφους του στο μέτωπο, εξέδωσε την εφημερίδα «Ερυθρός Φρουρός», καθώς και μία σειρά προκηρύξεις που μοιράζονταν στο μέτωπο και την Ελλάδα. 
Με την κατάρρευση του μετώπου, η Ελλάδα κατακλύστηκε από τους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και τους στρατιώτες, οι οποίοι μετά από πολύχρονη θητεία επέστρεψαν στην πολιτική ζωή. Ο Πουλιόπουλος, μαζί με συντρόφους του, δημιούργησαν την Ένωση Παλαιών Πολεμιστών. Κυκλοφορούσαν προκηρύξεις με αντιπολεμική προπαγάνδα και διεκδικούσαν να απαλλοτριωθούν ιδιωτικά, κρατικά και εκκλησιαστικά κτήματα, για να δοθεί γη στους βετεράνους του υπερδεκαετούς πολέμου και πρώτα στους τραυματίες και τους σακατεμένους. Το κίνημα αυτό έφθασε να έχει περίπου 80.000 μέλη. Στο Πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριό του πήραν αντιπολεμικές και αντιμιλιταριστικές αποφάσεις και εξέλεξαν πρόεδρο τον Πουλιόπουλο, ο οποίος κατέγραψε τις αποφάσεις του συνεδρίου, που σήμερα κυκλοφορούν σε βιβλίο με τίτλο «Πόλεμος κατά του Πολέμου» (με το ψευδώνυμο Μιχ. Ορφανός).
Στο «Πόλεμος κατά του Πολέμου» γράφει: «…Η πρόσφατη ιστορία μας απέδειξε τρανά πόσο ύπουλες και λαοπλάνες είναι οι δικαιολογίες περί “εθνικής ενότητος”, “αμύνης της χώρας” κ.λπ., κάτω από τις οποίες σκέπαζαν οι δημιουργοί των πολέμων τα αληθινά τους αίτια. Όποια κι αν είναι η έκβαση του πολέμου για το καθένα εμπόλεμο κράτος, τα αποτελέσματά του είναι ολέθρια για τους λαούς, πάντα οι λαοί τόσο του νικητού όσο και του νικημένου βγαίνουν και οι δύο νικημένοι από τον πόλεμο…».
Στο 3ο Έκτακτο Συνέδριο του ΣΕΚΕ, στο οποίο μετονομάστηκε σε ΚΚΕ, αποφασίστηκε η σύνδεσή του με την 3η Διεθνή και ο Παντελής Πουλιόπουλος εκλέχτηκε Γραμματέας της ΚΕ σε ηλικία 24 χρονών.
Πρόσφατα εκδόθηκαν οι θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του κόμματος. Η ΚΕ γράφει: «κάτω από την επίδραση της στρατηγικής γραμμής του Διεθνούς Κομουνιστικού Κινήματος (π.χ. το 7ο Συνέδριο της ΚΔ)», το ΚΚΕ οδηγήθηκε «στη στρατηγική που επεξεργάστηκε το 1934 (6η Ολομέλεια) και το 1935 (6ο Συνέδριο)», με αποτέλεσμα να μην μπορέσει αργότερα «να συνδέσει στην πράξη τον ηρωικό εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα με την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας, με αποτέλεσμα να μην ανταποκριθεί στις συνθήκες της επαναστατικής κατάστασης που διαμορφώθηκε κατά την απελευθέρωση».
Εδώ είναι σημαντικό να επισημάνουμε την παραδοχή της ΚΕ του ΚΚΕ σχετικά με τη σύνδεση της «στροφής» της Κομιντέρν στο 7ο Συνέδριο (προς τα Λαϊκά Μέτωπα) με τις στρατηγικές αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας (αστικοδημοκρατικός χαρακτήρας της επανάστασης στην Ελλάδα) και την ήττα του ΕΑΜικού κινήματος και της Αριστεράς (συμφωνίες Λιβάνου, Γκαζέρτας, Βάρκιζας). Το ΚΚΕ «κατορθώνει» να κάνει αυτές τις διαπιστώσεις, χωρίς να αναφερθεί στον Παντελή Πουλιόπουλο, που αντιστάθηκε πεισματικά στη γραμμή της 6ης Ολομέλειας, γράφοντας το κορυφαίο βιβλίο «Δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα;». Σε αυτό ο Πουλιόπουλος κάνει μια ταξική ανάλυση της «ανόρθωσης» του ελληνικού καπιταλισμού μετά το 1910, διαψεύδοντας τις απόψεις που περιγράφουν την Ελλάδα ως «Ψωροκώσταινα». Συγκρούεται με την προσπάθεια των διαδόχων του στην ηγεσία του ΚΚΕ να παρουσιάσουν την απόρριψη του σοσιαλισμού ως δήθεν αντικειμενικό ζήτημα, προβάλλοντας θέσεις για ανωριμότητα και αδυναμία της εργατικής τάξης στην Ελλάδα. Με αυτή την ανάλυση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η σοσιαλιστική επανάσταση είναι η μόνη πραγματική διέξοδος, ότι η δυνατότητα του σοσιαλισμού είναι ζήτημα στρατηγικής, τακτικής και οργάνωσης του εργατικού κινήματος και όχι παθητικής αναμονής για το «ωρίμασμα» του καπιταλισμού. Συγχρόνως επισημαίνει ότι η αντι-ιμπεριαλιστική πάλη μπορεί να δοθεί με συνέπεια μόνο δεμένη με την πάλη για το σοσιαλισμό. Εκτιμάει ότι η μάχη ενάντια στο φασισμό δεν είναι μάχη για τη σταθεροποίηση της αστικής δημοκρατίας, δηλαδή ένα ξεχωριστό «στάδιο», αλλά ότι οι κομουνιστές οφείλουν να παλεύουν το φασισμό ενώνοντας τους εργάτες στο Ενιαίο Μέτωπο, δίνοντας πάντα καθαρά τη μάχη μέσα στην τάξη για το σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Η τραγική επιβεβαίωση της άποψης του Πουλιόπουλου ήλθε με την ήττα του κινήματος το 1944-1945. 
Ο Πουλιόπουλος εκτελέστηκε από τους Ιταλούς στο Κούρνοβο το 1943, σε ηλικία 43 χρονών. Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα, απευθύνθηκε στη γλώσσα τους στους Ιταλούς στρατιώτες, καταγγέλλοντας τον φασισμό και τον πόλεμο, πράγμα που τους οδήγησε να αρνηθούν να πυροβολήσουν. Τελικά τον εκτέλεσαν οι αξιωματικοί. Ο Πουλιόπουλος, παρά τη σύντομη ζωή του, άφησε μια μεγάλη παρακαταθήκη μαρξιστικού έργου και δράσης. Η μελέτη των απόψεών του, ακόμα και σήμερα, μπορεί να μας ανοίξει ορίζοντες και να μας δώσει απαντήσεις.