Το «φάντασμα» των αραβικών εξεγέρσεων προκαλεί φόβο στα καθεστώτα

Ο Μοχάμεντ Άλι είναι ένας Αιγύπτιος εργολάβος που η εταιρία του έκανε δουλειές με τον αιγυπτιακό στρατό. Μέχρι που τον «έριξαν» στις συμφωνίες και βρέθηκε αυτοεξόριστος στην Ισπανία, όπου άρχισε να αναρτά βίντεο με τα οποία αποκάλυπτε τα σκάνδαλα των ενόπλων δυνάμεων και ιδιαίτερα του δικτάτορα Σίσι, που χτίζει «παλάτια».  
Τα βίντεο έγιναν ανάρπαστα στο ίντερνετ. Όταν μια καμπάνια δυσφήμισης του Μοχάμεντ Άλι (κατηγορήθηκε εναλλάξ ως «φανατικός μουσουλμάνος» κι έπειτα ως «έκφυλος ηδονιστής») απέτυχε, ο Σίσι υποχρεώθηκε να τοποθετηθεί δημόσια. Ισχυρίστηκε ότι τα «μεγάλα έργα» είναι για το καλό του αιγυπτιακού κράτους. Κάποιοι παρατήρησαν ότι για πρώτη φορά ο βλοσυρός δικτάτορας αισθάνθηκε την ανάγκη να «αμυνθεί»... 
Ένας από τους καλλιτέχνες που γέμισε με γκράφιτι την Αίγυπτο το 2011, ζει σήμερα στην εξορία. Πλέον μπορεί να διακινεί τα έργα του μόνο στο ίντερνετ και το τελευταίο που έφτιαξε δείχνει τον Σίσι ως διαρρήκτη με το σύνθημα «Συλλάβετέ τον! Λευτεριά στην Αίγυπτο!». Έγινε επίσης ανάρπαστο. Μοιάζει «ανώδυνη» διαμαρτυρία, αλλά κάποιοι παρατήρησαν ότι το καθεστώς εξαπέλυσε ένα «κυνήγι αναρτήσεων στα κοινωνικά δίκτυα» κι επιθέσεις στον ίδιο το λογαριασμό του καλλιτέχνη, προσπαθώντας να το εξαφανίσει…  
Αντικαθεστωτικές διαδηλώσεις
Την Παρασκευή 20 Σεπτέμβρη, επιβεβαιώθηκε ότι η χούντα της Αιγύπτου είχε τους λόγους της να αντιδρά με φόβο απέναντι σε φαινομενικά «ανώδυνα» περιστατικά. Μετά τη λήξη ενός ποδοσφαιρικού αγώνα, οι νεαροί οπαδοί, συγκεντρωμένοι ήδη σε μεγάλο όγκο, αποφάσισαν αντί να γυρίσουν ήσυχα στα σπίτια τους, να διαδηλώσουν όλοι μαζί στους δρόμους του Καΐρου. Μια αντικαθεστωτική διαδήλωση στην Αίγυπτο ήταν πράγμα ανήκουστο αφότου ο Σίσι συνέτριψε την αντίσταση κι επέβαλε ένα καθεστώς τρόμου.
Ακόμα πιο ανέλπιστη ήταν η συνέχεια: Αφού κάποιοι τόλμησαν κι έκαναν την αρχή, το Σάββατο 21 Σεπτέμβρη ξέσπασαν διαδηλώσεις σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Αιγύπτου. Τα μεγέθη τους δεν πλησίασαν ούτε από απόσταση τα μεγάλα γεγονότα του 2011-2013. Αλλά είχαν μια «κρίσιμη μάζα» διαδηλωτών και συνέβησαν σε πολλές πόλεις ταυτόχρονα, αμφισβητώντας την απαγόρευση διαδηλώσεων που δεν είχε σπάσει ποτέ τα τελευταία χρόνια και στοχοποιώντας απευθείας τον άνθρωπο για τον οποίο απαγορεύεται ακόμα και να πεις ανέκδοτο: «Ο Σίσι πρέπει να φύγει!». 
Τα γεγονότα αιφνιδίασαν ακόμα και τους «βετεράνους» της αντίστασης, με ενδεικτική την ανακοίνωση των Επαναστατών Σοσιαλιστών που χαιρέτισε το θάρρος εκείνων που κατέβηκαν να διαδηλώσουν: «όποιοι κι αν ήταν αυτοί».
Το διήμερο ξέσπασμα αποδείχθηκε βραχύβιο. Η κατασταλτική αντεπίθεση του καθεστώτος ήταν σαρωτική κι επανέφερε το κλίμα φόβου. Ο «δεύτερος γύρος», την Παρασκευή 27 Σεπτέμβρη, βρήκε τις δυνάμεις καταστολής σε ετοιμότητα και κατεστάλη γρήγορα. Μια τελευταία απόπειρα «συνέχειας» την Τρίτη 1 Οκτώβρη δεν υλοποιήθηκε καν κι έκτοτε δεν ξαναϋπήρξαν ειδήσεις από τους δρόμους της Αιγύπτου. Τα γεγονότα στις 20-21 Σεπτέμβρη δείχνουν «μικρά», αλλά αποτέλεσαν ένα κλασσικό παράδειγμα «γύψου που ραγίζει». 
Όσοι γνωρίζουν την αγριότητα του καθεστώτος Σίσι, το λαϊκό ρεύμα που είχε χτίσει κατά την άνοδό του και το κλίμα παραίτησης-κυνισμού που είχε επικρατήσει στις γραμμές των επαναστατών του 2011 μετά την ήττα τους, καταλαβαίνουν ότι δύο μέρες πολιτικών αντικαθεστωτικών διαδηλώσεων δεν είναι καθόλου «μικρή» είδηση. Όσοι γνωρίζουν την ιστορία διάφορων δικτατοριών (της ελληνικής 7ετίας συμπεριλαμβανομένης) καταλαβαίνουν τη σημασία που έχουν τέτοια μικρά «επεισόδια», όσον αφορά την αλλαγή του κλίματος.
Στα διεθνή αστικά ΜΜΕ, έμπειροι δημοσιογράφοι κι αναλυτές γνωρίζουν καλά και την Αίγυπτο και την ιστορία των δικτατοριών και γι’ αυτό εξακολουθούν να ασχολούνται με το «πού βαδίζει η Αίγυπτος» βδομάδες μετά το μικρό ξέσπασμα που καταπνίγηκε. Άνθρωποι υπεράνω πάσης υποψίας για «επαναστατική βολονταριστική αισιοδοξία» προειδοποιούν ότι «η Αίγυπτος δείχνει απολύτως σταθερή στην επιφάνεια, ενώ από κάτω βράζει». 
Φυσικά κανείς δεν μπορεί να υποτιμήσει την κατασταλτική ισχύ της αιγυπτιακής δικτατορίας και να περιμένει από τον αιγυπτιακό λαό να ξεσηκωθεί εύκολα σε ένα νέο «2011», λίγα χρόνια μετά την ήττα και απέναντι σε έναν αντίπαλο που είναι πιο αδίστακτος κι από τον Μουμπάρακ. 
Κατασταλτική αντεπίθεση
Οι μέρες μετά τις διαδηλώσεις αποτέλεσαν μια επίδειξη δύναμης του καθεστώτος. Η χούντα εξαπέλυσε υπηρεσίες και οπαδούς σε έναν «ιντερνετικό πόλεμο» στα κοινωνικά δίκτυα, έκλεισε μια σειρά από στάσεις του μετρό στο κέντρο του Καΐρου, ακύρωσε όλα τα ποδοσφαιρικά ματς, επανέφερε τα τανκς στους δρόμους για να αποκλείσει όλες τις μεγάλες γέφυρες και δρόμους που οδηγούν σε κεντρικές πλατείες. Ο Σίσι απείλησε με επιτόπιο θάνατο («χρήση θανάσιμης δύναμης πυρός») όποιον επιχειρήσει να ξαναδιαδηλώσει. Ακολούθησε ένα σαρωτικό κύμα τρομοκρατίας και συλλήψεων στους δρόμους της Αιγύπτου.
Υπήρξαν και οι συνηθισμένες διώξεις κατά των πολιτικοποιημένων ακτιβιστών. Ο Αλάα Αμντ Ελ Φατάχ, από τους εμβληματικούς ηγέτες του 2011, φυλακισμένος για χρόνια, ζούσε τους τελευταίους 6 μήνες σε καθεστώς ημι-ελευθερίας, υποχρεωμένος να γυρνά το βράδυ στη φυλακή. Την Κυριακή μετά τις διαδηλώσεις, του ανακοινώθηκε ότι συλλαμβάνεται και δεν θα ξαναβγεί! Αργότερα την ίδια μέρα, συνελήφθη ο δικηγόρος του, όταν πήγε να μάθει τι συνέβη με τον πελάτη του. Πολλοί άνθρωποι συνελήφθηκαν τις επόμενες μέρες με μοναδικό «έγκλημα» το ότι είχαν ξαναδιαδηλώσει στο παρελθόν, το 2011-2013. Αλλά το κύμα προληπτικών προσαγωγών πήγε πέρα κι από αυτό, οδηγώντας στα αστυνομικά τμήμα «χύμα» κόσμο, που τον σταματούσε η αστυνομία στο σχόλασμα από τη δουλειά, στο δρόμο για ψώνια, στην επιστροφή σπίτι από ένα εστιατόριο, σε μια απίθανη και παρανοϊκή προσπάθεια κατατρομοκράτησης ενός ολόκληρου πληθυσμού. Καταγράφηκαν περιπτώσεις προσαχθέντων που ήταν αποδεδειγμένα οπαδοί του καθεστώτος! Χρειάστηκαν έκτακτες «εγκαταστάσεις» για να χωρέσουν οι άνθρωποι που οδηγούνταν στον ανακριτή. 
Ο Σίσι δεν νιώθει πλέον ισχυρός
Αυτή η θηριώδης μηχανή δεν μπορεί να υποτιμηθεί –και αποδείχθηκε σε αυτή τη φάση αποτελεσματική. Αλλά κοιτάζοντας κανείς πιο μακροπρόθεσμα, αυτή η «επίδειξη δύναμης» αποκαλύπτει ταυτόχρονα αδυναμία. Δείχνει ότι το καθεστώς έχει το φόβο και την επίγνωση ότι το διήμερο 20-21 Σεπτέμβρη δεν ήταν κάτι «μικρό». 
Αν η εξουσία του ήταν σταθερή κι είχε απέναντί του «μια χούφτα αντιφρονούντες», όπως ισχυρίζεται η καθεστωτική προπαγάνδα τα τελευταία χρόνια, θα ήταν πιο απλό (κι επικοινωνιακά χρήσιμο προς τα έξω) να τους αφήσει να διαδηλώσουν. Ή έστω η κατασταλτική αντίδραση θα αφορούσε και πάλι το να «μαζέψει τους συνήθεις υπόπτους». Η επιβολή γενικευμένης κατάστασης πολιορκίας και το κύμα τρομοκράτησης κατά πάντων δείχνει ότι το καθεστώς καταλαβαίνει ότι δεν έχει απέναντί του μόνο «τους συνήθεις υπόπτους».
Το κύμα μαζικών ανακρίσεων εξελίχθηκε σε άτυπη δημοσκόπηση: ένας εισαγγελέας ανακοίνωσε ότι η πλειοψηφία (είτε συμμετείχε στις διαδηλώσεις είτε όχι) επικαλέστηκε τη δυσφορία της για την οικονομική κατάσταση. Τις επόμενες ημέρες, ανακοινώθηκε ότι θα αποκατασταθεί η κρατική επιδότηση σε τρόφιμα όπως τα ζυμαρικά, ενώ μειώθηκε και η τιμή των καυσίμων, για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες στην Αίγυπτο κι ενώ η μέχρι πρότινος πολιτική ήταν αυτή των διαδοχικών αυξήσεων (3 φορές τα τελευταία χρόνια). Ο Σίσι δήλωσε: «Σας βεβαιώνω ότι η κυβέρνηση είναι απολύτως αφοσιωμένη στην ανάληψη των αναγκαίων μέτρων για να υποστηριχθούν τα δικαιώματα των ταπεινών». Όλοι εντόπισαν τη διαφορά ρητορικής, καθώς μέχρι πρότινος ο Σίσι τόνιζε διαρκώς ότι «η Αίγυπτος είναι φτωχή» και συνεπώς «οι Αιγύπτιοι πρέπει να σκληρύνουν και να μάθουν να ζουν δύσκολα». 
Δυσκολίες και δυνατότητες
Ο σιδερόφρακτος δικτάτορας δεν αποπνέει την αυτοπεποίθηση του πρόσφατου παρελθόντος. Εκτιμώντας την ήττα του 2013, παρατηρούσαμε την πολιτική-κοινωνική  νίκη της αντεπανάστασης, που συνόδευσε και διευκόλυνε τη στρατιωτική. Με αυτή την έννοια, το κλίμα έχει αλλάξει στην Αίγυπτο και μένει να φανεί αν ο Σίσι θα μπορέσει να μακροημερεύσει με τα τανκς στους δρόμους, τις λεωφόρους αποκλεισμένες, τις συγκοινωνίες κλειστές και τα ποδοσφαιρικά ματς ακυρωμένα…
Αν κάτι τον διευκολύνει είναι το «τραύμα» του 2013 και η διάψευση των προσδοκιών του 2011, που σίγουρα ακόμα στοιχειώνουν όσους ξεσηκώθηκαν ενάντια στον Μουμπάρακ. Αντίστροφα, ο μεγαλύτερος πονοκέφαλος του Σίσι είναι η νεότερη γενιά, οι «18άρηδες» που δεν έζησαν άμεσα εκείνα τα γεγονότα, αλλά έχουν την (καταγεγραμμένη σε εικόνες και βίντεο) εικόνα του ξεσηκωμού του 2011 ως πειστήριο ότι «γίνεται». 
Σε ένα ρεπορτάζ των «New York Times», μια γυναίκα που αγωνίστηκε εκείνα τα χρόνια, απογοητεύτηκε στη διαδρομή και σήμερα συνελήφθη ο αδερφός της (που δεν συμμετείχε στις διαδηλώσεις ούτε τότε, ούτε τώρα), βγάζει ως συμπέρασμα τη ματαιότητα: «Δεν αλλάζει κάτι. Έπαψα να διακινδυνεύω, γιατί μου έμεινε μόνο η οικογένειά μου. Και μου την παίρνουν κι αυτή για το τίποτα». Στο ίδιο ρεπορτάζ, ένας 19χρονος που διαδήλωσε πρώτη φορά στις 20 Σεπτέμβρη, έβγαλε τελείως διαφορετικά συμπεράσματα: «Φαίνεται ότι η μάχη θα είναι πιο μακράς διαρκείας τελικά. Αλλά θα συνεχίσουμε». 

Πολύνεκρη εξέγερση στο Ιράκ

Το Ιράκ συγκλονίζεται από μια μαζική λαϊκή εξέγερση. Τα τελευταία 2 χρόνια δεν αποτελεί είδηση να πλημμυρίζουν οι δρόμοι των μεγάλων πόλεων από εξοργισμένους διαδηλωτές. Ειδικά η Βαγδάτη και η Βασόρα έχουν γίνει πεδία μάχης αρκετές φορές. Αν και συνήθως περνάει στα «ψιλά», το Ιράκ ίσως είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη και πιο παρατεταμένη λαϊκή αναταραχή από κάθε άλλη στην περιοχή. Τα αιτήματα είναι πάντοτε τα ίδια: Δουλειές κι αξιοπρεπείς υπηρεσίες (νερό, ρεύμα). Η οργή στρέφεται πάντοτε ενάντια στους ίδιους (διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα). Αλλά αυτή τη φορά πρόκειται για καθημερινές κινητοποιήσεις, σε πολλές πόλεις που αντιμετωπίζουν απαγόρευση κυκλοφορίας, αλλά και άγρια καταστολή που έχει αφήσει πίσω της 100 νεκρούς και 6.000 τραυματίες (σύμφωνα με το ίδιο το υπουργείο Εσωτερικών), αλλά επιμένουν να διαδηλώνουν.
Επιπλέον, το κλίμα είναι πολύ πιο «άγριο», με την έντονη συμμετοχή νεολαίων που δεν συμμετείχαν σε προηγούμενες κινητοποιήσεις. Στις δηλώσεις των διαδηλωτών επικρατεί η δυσφορία για την οικονομική κατάσταση, στην οποία προστίθεται η οργή για την καταστολή («δεν είμαστε το ISIS, γιατί μας αντιμετωπίζουν έτσι;»), που συμπυκνώνονται στο «Δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε!» και το «Δεν φοβόμαστε να πεθάνουμε!». Οι υποσχέσεις του πρωθυπουργού, που επιχειρεί πλέον να εξομαλύνει την κατάσταση, έπεσαν στο κενό («τα ίδια ακούμε κάθε φορά που διαδηλώνουμε») και αρχίζει να κυριαρχεί το γνώριμο σύνθημα «Ο λαός απαιτεί την ανατροπή του καθεστώτος!». 
Ο Μοκτάντα Αλ Σαντρ, ο σιίτης κληρικός-πολιτικός ηγέτης που έχει αναδειχθεί σε σύμβολο της εναντίωσης στο μετα-κατοχικό πολιτικό σύστημα (εμφανίζεται ως εχθρός και του θρησκευτικού σεχταρισμού και των ΗΠΑ και του Ιράν) και του οποίου η συμμαχία με το ΚΚ Ιράκ αναδείχθηκε σε πρώτη δύναμη στις τελευταίες εκλογές, καλεί την κυβέρνηση (στην οποία έχει έναν υπουργό) σε παραίτηση.
Η εξέγερση δείχνει να έχει ξεφύγει από τα πλαίσια των παλιότερων κινητοποιήσεων των οπαδών του, αλλά επιβεβαιώνει κι αυτή την εμφάνιση ενός μαζικού λαϊκού ρεύματος που αγωνίζεται ενάντια στο μετα-κατοχικό πολιτικό σύστημα που άφησε πίσω της η αμερικανική εισβολή. Πολλοί πίστευαν ότι η επιστροφή σε μια «κανονικότητα» (με τη λήξη των εμφυλίων και του πολέμου κατά του ISIS) θα γέμιζε τους Ιρακινούς με ευγνωμοσύνη, αλλά συμβαίνει το αντίθετο. Εκατοντάδες χιλιάδες διεκδικούν κάτι περισσότερο από το να μην κινδυνεύουν από βόμβες…   

Προοπτικές

Οι λαϊκές εξεγέρσεις στο Σουδάν και την Αλγερία ξανάνοιξαν τη συζήτηση για την «αραβική επανάσταση», όπως την όριζε ο Ζιλμπέρ Ασκάρ, ως «μακροχρόνια διαδικασία με πίσω και μπρος, που όμως δεν έχει τελειώσει». Όταν τα κινήματα σε αυτές τις χώρες έκαναν τα πρώτα τους βήματα, ο Αιγύπτιος επαναστάτης Χοσάμ Ελ Χαμαλαουΐ έγραφε ότι κάποιες νίκες σε αυτές τις χώρες είναι η ελπίδα να ξανακινηθούν τα πράγματα και στη «ζώνη της ήττας» (τις χώρες που έζησαν εξεγέρσεις το 2011 και ηττήθηκαν). Ήταν επιφυλακτικός, παρά την προσδοκία του και την ίδια επιφύλαξη συμμεριζόμασταν κι εμείς, κυρίως γιατί δεν υπήρχαν στη «ζώνη της ήττας» έστω κάποιες μικρές τροχιοδεικτικές βολές που να προειδοποιούν (όπως οι απεργίες του 2006 και του 2008 που «έδειχναν» τι κυοφορείται στην Αίγυπτο πριν το 2011). 
Έκτοτε, τα κινήματα σε Αλγερία και Σουδάν πέτυχαν κάποιες πρώτες, μερικές κι επισφαλής νίκες και κυρίως συνεχίζουν να δρουν. Σε αυτό το φόντο ήρθε το πρώτο μικρό ράγισμα του αιγυπτιακού γύψου. Σε αυτό το φόντο ήρθε και η μαζική εξέγερση στο πολύπαθο Ιράκ, όπου αντηχεί και πάλι το ενοποιητικό από χώρα σε χώρα σύνθημα του 2011: «Ο λαός απαιτεί την ανατροπή του καθεστώτος!». Διάφορα μικρά νέα των τελευταίων ημερών από την ευρύτερη περιοχή αποκτούν άλλη αξία υπό αυτό το πρίσμα. Όπως μια σύγκρουση διαδηλωτών-αστυνομίας στο Λίβανο και μια νικηφόρα απεργία διαρκείας των εκπαιδευτικών στην Ιορδανία. Ή και μια νέα «μόδα» στα γήπεδα του Μαρόκου, όπου τελευταία οπαδοί διάφορων ομάδων τις Κυριακές φωνάζουν διάφορα νέα συνθήματα-τραγούδια με τίτλους όπως «Καταπιεσμένος στην ίδια μου τη χώρα» και «Αυτή είναι η γη της ταπείνωσης», που καταγγέλλουν την ανεργία των νέων και τη διαφθορά των πλουσίων… 
Μπορούμε να ξανακοιτάξουμε με συγκρατημένη αισιοδοξία προς την «καταραμένη περιοχή». Τα αδέρφια μας εκεί δεν έχουν πει την τελευταία τους κουβέντα…