Το Νταβός και η πτώση της παγκόσμιας οικονομίας

Όσον αφορά την παγκόσμια οικονομία, η έκθεση εκφράζει ανησυχίες.  Οι ερωτηθέντες έβαλαν στην πρώτη δεκάδα των «κινδύνων» το 2024 την κρίση του κόστους ζωής και την οικονομική στασιμότητα.  Η έκθεση του ΠΟΦ αναφέρει: «Αν και προς το παρόν φαίνεται να επικρατεί μια «μαλακότερη προσγείωση», οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές παραμένουν εξαιρετικά αβέβαιες. Υπάρχουν πολλαπλές πηγές συνεχιζόμενων αυξητικών πιέσεων στις τιμές από την πλευρά της προσφοράς, οι οποίες διαφαίνεται πως θα παραμείνουν  για τα επόμενα δύο χρόνια, από τις συνθήκες που διαμορφώνει το El Nino μέχρι την πιθανή κλιμάκωση των στρατιωτικών συγκρούσεων. Και αν τα επιτόκια παραμείνουν σχετικά υψηλά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οι υπερχρεωμένες χώρες θα είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε δυσχέρεια χρέους.»
Η έκθεση χαρακτηρίζει την κατάσταση αυτή «αβέβαιη», αλλά αυτό που είναι βέβαιο είναι ότι η λεγόμενη «ήπια προσγείωση», δηλαδή η σταθερή οικονομική επέκταση χωρίς ύφεση, περιορίζεται στην οικονομία των ΗΠΑ και όχι αλλού, τουλάχιστον μεταξύ των μεγάλων προηγμένων καπιταλιστικών οικονομιών.
Ακόμη και οι προοπτικές της αμερικανικής οικονομίας δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο, παρά τις αισιόδοξες δηλώσεις πολλών αμερικανικών πηγών.  «Μια ύφεση το επόμενο έτος φαίνεται λιγότερο πιθανή από ό,τι φαινόταν στις αρχές του 2023, καθώς τα επιτόκια τείνουν να μειωθούν, οι τιμές του φυσικού αερίου  είναι χαμηλότερες από πέρυσι και τα εισοδήματα αυξάνονται ταχύτερα από τον πληθωρισμό», δήλωσε ο Bill Adams, επικεφαλής οικονομολόγος της Comerica Bank.  Παραδέχθηκε όμως ότι οι οικονομολόγοι κατά μέσο όρο «αναμένουν ότι η αμερικανική οικονομία θα αναπτυχθεί μόλις 1% το 2024 - περίπου το μισό του κανονικού μακροχρόνιου ρυθμού της -όπως και μια σημαντική επιβράδυνση από το εκτιμώμενο 2,6% το 2023».  Άρα όχι ύφεση στην καλύτερη περίπτωση, αλλά ουσιαστική στασιμότητα το 2024.  «Πρόκειται λιγότερο για ύφεση και περισσότερο για διακοπή της ανάπτυξης», δήλωσε ο Rajeev Dhawan, οικονομολόγος στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια. 
Στις υπόλοιπες οικονομίες του G7, τα πράγματα φαίνονται χειρότερα.  Η γερμανική οικονομία μειώθηκε κατά 0,3% το 2023 και θα μπορούσε κάλλιστα να βυθιστεί περαιτέρω φέτος, με τη μεταποιητική βιομηχανία της Γερμανίας να συρρικνώνεται με ρυθμό 6-7% σε ετήσια βάση.  Τόσο η γαλλική όσο και η βρετανική οικονομία έχουν γυρίσει σε αρνητικό πρόσημο το τελευταίο τρίμηνο του 2023.  Το ίδιο ισχύει και για τον Καναδά και την Ιαπωνία, ενώ η Ιταλία βρίσκεται σε στασιμότητα.  Και υπάρχουν αρκετές άλλες προηγμένες καπιταλιστικές οικονομίες που βρίσκονται ήδη σε ύφεση - η Ολλανδία, η Σουηδία, η Αυστρία και η Νορβηγία.  Στις λεγόμενες αναδυόμενες οικονομίες, πολλές έχουν επιβραδυνθεί σημαντικά από την όποια έκρηξη ανάκαμψης το 2022 μετά το τέλος της πανδημικής ύφεσης του 2020.
Ο πληθωρισμός μειώνεται σε σχέση με τις μέγιστες τιμές του το 2022, καθώς τα εμπόδια που αντιμετώπιζε η προσφορά των εμπορευμάτων και η αδύναμη μεταποίηση ανακάμπτουν λίγο μετά την πανδημία που κράτησε την προσφορά και το διεθνές εμπόριο σε χαμηλά επίπεδα.  Οι τιμές των τροφίμων και της ενέργειας μειώθηκαν  απότομα το 2023.  Αλλά η ζημιά έχει γίνει. Κατά μέσο όρο, οι τιμές για τους περισσότερους ανθρώπους στον προηγμένο καπιταλιστικό κόσμο έχουν αυξηθεί κατά 20% από το τέλος της πανδημίας (και εξακολουθούν να αυξάνονται).  Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη για πολλές φτωχές χώρες και πολλές οικονομίες μεσαίου εισοδήματος, όπως η Αργεντινή (150%) και η Τουρκία (50%).  Ως αποτέλεσμα, τα πραγματικά εισοδήματα για το μέσο νοικοκυριό έχουν μειωθεί από το 2019, πρακτικά η μεγαλύτερη πτώση του βιοτικού επιπέδου εδώ και δεκαετίες. Επιπλέον, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να αρχίσει να αυξάνεται και πάλι λόγω των πρόσφατων επιθέσεων κατά της ναυτιλίας στην Ερυθρά Θάλασσα, καθώς η καταστροφή της Γάζας και των 2 εκατ. κατοίκων της από το Ισραήλ αρχίζει να «διαχέεται» σε όλη την πλούσια σε ενέργεια Μέση Ανατολή.
Η Παγκόσμια Τράπεζα το συνοψίζει στην τελευταία της έκθεση:  Μπορεί να μην υπάρχει ύφεση στις ΗΠΑ, αλλά «η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε τροχιά για τη χειρότερη πενταετία ανάπτυξης των τελευταίων 30 ετών».
Πίσω από αυτή την συνολική επιβράδυνση, η Παγκόσμια Τράπεζα εντοπίζει την επιβράδυνση των παραγωγικών επενδύσεων των μεγάλων οικονομιών στις  εργασίες  που παράγουν αξία και στα αντίστοιχα εισοδήματα.
Οι μαρξιστές θα προσέθεταν ότι πίσω από αυτή την επιβράδυνση των επενδύσεων βρίσκεται το ιστορικά χαμηλό επίπεδο κερδοφορίας του παγκόσμιου κεφαλαίου (εξαιρουμένης της ελάχιστης μειοψηφίας των τεχνολογικών και ενεργειακών κολοσσών).
Η Παγκόσμια Τράπεζα αναμένει ότι η αύξηση του ΑΕΠ της παγκόσμιας οικονομίας θα ανέλθει σε μόλις 2,4% το 2024 - από 2,6% πέρυσι (και αυτό περιλαμβάνει την Ινδία, την Κίνα, την Ινδονησία κ.λπ. που θα αναπτυχθούν με 5-6%). Αυτό θα σηματοδοτήσει το τρίτο συνεχόμενο έτος όπου η ανάπτυξη θα αποδειχθεί ασθενέστερη εκείνης των προηγούμενων 12 μηνών. «Χωρίς μια σημαντική διόρθωση πορείας, η δεκαετία του 2020 θα καταγραφεί ως μια δεκαετία χαμένων ευκαιριών», δήλωσε ο Indermit Gill, επικεφαλής οικονομολόγος και ανώτερος αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Η αύξηση του παγκόσμιου εμπορίου το 2024 αναμένεται να είναι μόνο η μισή του μέσου όρου της δεκαετίας πριν από την πανδημία.  Το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών συρρικνώθηκε το 2023, σηματοδοτώντας την πρώτη ετήσια μείωση εκτός περιόδων παγκόσμιας ύφεσης τα τελευταία 20 χρόνια. Η ανάκαμψη του παγκόσμιου εμπορίου το 2021-24 προβλέπεται να είναι η ασθενέστερη που έχει υπάρξει μετά από παγκόσμια ύφεση τον τελευταίο μισό αιώνα.
Οι αναπτυγμένες οικονομίες αναμένεται να έχουν ανάπτυξη μόλις 1,2%, από 1,5% το 2023. Πολλές αναπτυσσόμενες οικονομίες παραμένουν καθηλωμένες από το «πάνω από μισό τρισεκατομμύριο δολάρια χρέους» και τον συρρικνούμενο «δημοσιονομικό χώρο» (δηλαδή την δυνατότητα των κυβερνήσεων να ξοδεύουν για κοινωνικές ανάγκες). Η επισιτιστική ανασφάλεια έκανε άλμα το 2022 και παρέμεινε υψηλή το 2023.
Η έκθεση του ΠΟΦ επισημαίνει τους κινδύνους για τον καπιταλισμό από αυτό που αποκαλεί  «κοινωνική πόλωση», με άλλα λόγια, την αυξανόμενη διαίρεση μεταξύ πλουσίων και φτωχών που προκαλείται από την οικονομική στασιμότητα, η οποία οδηγεί σε απώλεια υποστήριξης για τα υπάρχοντα κόμματα του κεφαλαίου και τους πολιτικούς τους θεσμούς.
Η έκθεση της Oxfam
Η έκθεση δεν αναφέρει την έκταση της κοινωνικής ανισότητας στον κόσμο το 2024.  Αλλά κάθε χρόνο στο Νταβός, η Oxfam παρουσιάζει την «εναλλακτική» της έκθεση για την κατάσταση της παγκόσμιας ανισότητας.  Πρόκειται για μια συγκλονιστική καταδίκη της αποτυχίας της καπιταλιστικής τάξης να ικανοποιήσει τις κοινωνικές ανάγκες της μεγάλης πλειοψηφίας της ανθρωπότητας.  Στη φετινή της έκθεση, με τίτλο Survival of the Richest, η Oxfam σημειώνει ότι ο ακραίος πλούτος και η ακραία φτώχεια αυξήθηκαν ταυτόχρονα για πρώτη φορά τα τελευταία 25 χρόνια.  «Ενώ οι απλοί άνθρωποι κάνουν καθημερινά θυσίες για βασικά αγαθά όπως τα τρόφιμα, οι υπερπλούσιοι έχουν ξεπεράσει ακόμη και τα πιο τρελά τους όνειρα. Μόλις δύο χρόνια μετά, αυτή η δεκαετία διαμορφώνεται ως η καλύτερη μέχρι σήμερα για τους δισεκατομμυριούχους – αυτή του ‹20 είναι μια εκρηκτική δεκαετία για τους πλουσιότερους του κόσμου», δήλωσε η Gabriela Bucher, Εκτελεστική Διευθύντρια της Oxfam International.
Κατά τη διάρκεια των ετών της πανδημίας και της κρίσης του κόστους ζωής από το 2020 και μετά, 26 τρισεκατομμύρια δολάρια (63%) του συνολικού νέου πλούτου κατέλαβε το πλουσιότερο 1%, ενώ 16 τρισεκατομμύρια δολάρια (37%) πήγαν στον υπόλοιπο κόσμο μαζί. Ένας δισεκατομμυριούχος κέρδισε περίπου 1,7 εκατ. δολάρια για κάθε 1 δολάριο νέου παγκόσμιου πλούτου που κέρδισε ένα άτομο που ανήκει στο κατώτερο 90 τοις εκατό.
Οι περιουσίες των δισεκατομμυριούχων αυξήθηκαν κατά 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια την ημέρα! Αυτό έρχεται να προστεθεί σε μια δεκαετία ιστορικών κερδών -ο αριθμός και ο πλούτος των δισεκατομμυριούχων έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία δέκα χρόνια.
Ταυτόχρονα, τουλάχιστον 1,7 δισεκατομμύρια εργαζόμενοι ζουν σήμερα σε χώρες όπου ο πληθωρισμός ξεπερνά τους μισθούς και πάνω από 820 εκατομμύρια άνθρωποι - περίπου ένας στους δέκα ανθρώπους στη Γη - πεινάνε. Οι γυναίκες και τα κορίτσια συχνά τρώνε λιγότερο και τελευταία και αποτελούν σχεδόν το 60% του παγκόσμιου πληθυσμού που πεινάει. Η Oxfam επικαλείται την Παγκόσμια Τράπεζα, η οποία αναφέρει ότι «πιθανότατα βλέπουμε τη μεγαλύτερη αύξηση της παγκόσμιας ανισότητας και της φτώχειας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Ολόκληρες χώρες βρίσκονται αντιμέτωπες με τη χρεοκοπία, με τις φτωχότερες χώρες να δαπανούν σήμερα τέσσερις φορές περισσότερο για την αποπληρωμή των χρεών προς τους πλούσιους πιστωτές απ’ ότι για την υγειονομική περίθαλψη. Τα τρία τέταρτα των κυβερνήσεων του κόσμου σχεδιάζουν περικοπές των δαπανών του δημόσιου τομέα -συμπεριλαμβανομένων των δαπανών για την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση- κατά 7,8 τρισεκατομμύρια δολάρια για τα επόμενα πέντε χρόνια.
Κλιματική αλλαγή
Ως συνήθως, το ΠΟΦ στην έκθεσή του δεν προσφέρει καμία πολιτική λύση για την αντιστροφή ή έστω τον περιορισμό αυτού του τραγελαφικού επιπέδου ανισότητας - ούτε καν έναν φόρο πλούτου.  Αντ’ αυτού, το κορυφαίο ζήτημα κινδύνου για όσους συμμετείχαν στην έρευνα του ΠΟΦ είναι τα «ακραία καιρικά φαινόμενα».  Οι οικονομικές συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής είναι αυτό που ανησυχεί τους εταιρικούς και πολιτικούς ηγέτες στο Νταβός.  Σημαίνει ζημιές στις επιχειρήσεις και τις υποδομές - και την αντιμετώπιση εκατομμυρίων ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να μεταναστεύσουν.
Ωστόσο, όπως έδειξε η σύνοδος κορυφής COP28 για το κλίμα, οι εταιρείες και οι κυβερνήσεις αποτυγχάνουν να επιτύχουν τους στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που είναι απαραίτητοι για την αποφυγή ακραίων θερμοκρασιών, πλημμυρών και ξηρασίας.[...] Το κεφάλαιο δεν μπορεί να ανταπεξέλθει.
Το 2023 ο κόσμος έζησε την πιο ζεστή χρονιά του, με «τα κλιματικά ρεκόρ να καταρρίπτονται με τη σειρά σαν τουβλάκια ντόμινο», καθώς η παγκόσμια μέση θερμοκρασία έφτασε σχεδόν 1,5C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή υπηρεσία παρατήρησης της γης Copernicus.  Οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του 2023 ήταν υψηλότερες από ό,τι οποιαδήποτε άλλη φορά τα τελευταία 100.000 χρόνια.
[...] Οι επιστήμονες έχουν προειδοποιήσει πως τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα γίνονται πιο συχνά και πιο έντονα καθώς συνεχίζεται η υπερθέρμανση του πλανήτη και πως πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά σχεδόν 45% έως το 2030, ώστε να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας σε 1,5 βαθμό Κελσίου. Τώρα βρίσκεται σε τροχιά για σχεδόν 3 βαθμούς.  Αλλά οι συμμετέχοντες στο WEF δεν προσφέρουν καμία λύση σε αυτή την αυξανόμενη καταστροφή, εκτός από την επανάληψη της έκκλησης της COP28 για «μετάβαση μακριά από τα ορυκτά καύσιμα» και για περισσότερες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και παγκόσμια συνεργασία.  Καμία αναφορά στην εξαγορά των εταιρειών ορυκτών καυσίμων ή στον παγκόσμιο σχεδιασμό για να βοηθηθούν οι φτωχές χώρες με τις περιβαλλοντικές καταστροφές τους.  Αντ’ αυτού, οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων βρίσκονται στο Νταβός με αρκετή δύναμη ώστε να διασφαλίσουν το “business as usual” .
Πολεμικές συγκρούσεις
Υπήρξαν δύο άλλα ζητήματα που ανησύχησαν τους συμμετέχοντες στο ΠΟΦ: η τεχνητή νοημοσύνη και ο κίνδυνος να υπάρξει «εκτεταμένη παραπληροφόρηση» από τις ανεξέλεγκτες μηχανές τεχνητής νοημοσύνης, όπως και ο αυξανόμενος αριθμός των διακρατικών ένοπλων συγκρούσεων στον κόσμο.
Το παγκόσμιο κεφάλαιο ανησυχεί για τη ζημιά στο εμπόριο και τις επενδύσεις από τους γεωπολιτικούς ανταγωνισμούς και την κοινωνική απογοήτευση που προκαλείται από την «παραπληροφόρηση» σχετικά με την ανισότητα και την οικονομική ανάπτυξη.  Αλλά οι συμμετέχοντες ανησυχούν λιγότερο για την απώλεια θέσεων εργασίας από την τεχνητή νοημοσύνη για μεγάλο μέρος των εργαζομένων ή για τις φρικτές απώλειες ανθρώπων και τους τραυματισμούς από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας ή την ισραηλινή καταστροφή της Γάζας, ή για τα εκατομμύρια πεινασμένων και εκτοπισμένων στον εμφύλιο πόλεμο στο Σουδάν, ή για τους βομβαρδισμούς σε βάρος πόλεων και ανθρώπων στην Υεμένη.  Αλλά βέβαια, ανησυχούν αν οι εντάσεις για την Ταϊβάν εκτοξευθούν σε άμεση στρατιωτική σύγκρουση μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ, η οποία θα απειλούσε ολόκληρη την παγκόσμια τάξη.
Σε τι κατέληξε η έκθεση κινδύνων του ΠΟΦ από την έρευνά της μεταξύ των συμμετεχόντων στο Νταβός; «Καθώς εισερχόμαστε στο 2024, επισημαίνουμε μια κυρίως αρνητική προοπτική για τον κόσμο κατά τα επόμενα δύο χρόνια, η οποία αναμένεται να επιδεινωθεί κατά την επόμενη δεκαετία. ... Οι προοπτικές είναι αισθητά πιο αρνητικές σε χρονικό ορίζοντα 10 ετών, με σχεδόν τα δύο τρίτα των ερωτηθέντων να αναμένουν θυελλώδεις ή ταραχώδεις προοπτικές».
Όχι καλά νέα για το κεφάλαιο και ακόμα χειρότερα για τον κόσμο της εργασίας.