Στις αρχές Μάρτη οδηγήθηκε στο εδώλιο ο πρώην πρωθυπουργός της Ισλανδίας Γκέιρ Χάαρντε, ο πρώτος ηγέτης διεθνώς που δικάζεται ως υπεύθυνος της σαρωτικής οικονομικής κρίσης του 2008 που προκάλεσε την κατάρρευση εν μία νυκτί του τραπεζικού συστήματος της σκανδιναβικής χώρας.
Το 2008 οι τρεις μεγαλύτερες ισλανδικές τράπεζες (Kaupthing, Landsbanki και Glitnir) δήλωσαν αδυναμία να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις που είχαν συσσωρεύσει έναντι ξένων καταθετών. Τα πολύ δελεαστικά επιτόκια και τα «εξειδικευμένα» προϊόντα που προσέφεραν αυτές και άλλες τράπεζες τα προηγούμενα χρόνια (οι περισσότερες τράπεζες είχαν ιδιωτικοποιηθεί το 2003, καθώς η κυβέρνηση ήθελε να δημιουργήσει ένα πιστωτικό Ελντοράντο, τύπου λονδρέζικου Σίτι), είχαν προσελκύσει Βρετανούς και Ολλανδούς μεγαλοκαταθέτες. Το 2008 το χρέος αυτών των τραπεζών φορτώθηκε σε ολόκληρη τη χώρα η οποία -σε συνδυασμό με το ήδη συσσωρευμένο δημόσιο χρέος- έφτασε να χρωστάει έτσι ένα αστρονομικό ποσοστό (1.000%) του ΑΕΠ της. Η κατάρρευση σήμανε ότι και το νόμισμα της χώρας έχασε το 85% της αξίας του έναντι του ευρώ. Τα αρπακτικά έκαναν την εμφάνισή τους: Ευρωπαϊκή Ένωση και ΔΝΤ προσφέρθηκαν να παραχωρήσουν δάνεια για να… σώσουν τη χώρα. Όμως ο δρόμος που ακολουθήθηκε τελικά ήταν διαφορετικός από την ευρωζώνη.
Κάτω από την αφόρητη πίεση των λαϊκών κινητοποιήσεων, οι τράπεζες δεν διασώθηκαν αλλά αφέθηκαν να καταρρεύσουν και στη συνέχεια να εθνικοποιηθούν. Επίσης κάτω από την πίεση των λαϊκών κινητοποιήσεων, η κυβέρνηση εξαναγκάστηκε σε παραίτηση και έτσι το 2009 έγιναν πρόωρες εκλογές, όπου επικράτησε η κεντροαριστερή συμμαχία υπό τη Γιόχανα Σιγκουρδαντότιρ. H νέα πρωθυπουργός συναίνεσε στο να αποπληρώσει η χώρα τα χρέη, ζητώντας από κάθε Ισλανδό να πληρώνει 100 ευρώ τον μήνα για 15 χρόνια.
Όμως, η λαϊκή αντίδραση ξέσπασε και πάλι αναγκάζοντας τον πρόεδρο Γκρίμσον να προκηρύξει δημοψήφισμα. Αυτά δεν έγιναν σε ουδέτερο διεθνές πολιτικό περιβάλλον. Ο ίδιος ο Ισλανδός πρόεδρος είχε πει: «Μας έλεγαν ότι ή θα ακολουθήσουμε το πρόγραμμά τους ή θα γίνουμε Κούβα». Η Βρετανία των Εργατικών απειλούσε να παγώσει τις αποταμιεύσεις Ισλανδών στην Αγγλία και θεωρούσε την Ισλανδία κράτος-τρομοκράτη!
Τίποτα από τα πιο πάνω δεν πτόησαν τους Ισλανδούς και στο δημοψήφισμα του Μαρτίου του 2010, το 93% ψήφισε κατά της πληρωμής των χρεών και υπέρ της στάσης πληρωμών. «Οι Ισλανδοί έγιναν οι πρώτοι στον κόσμο αντάρτες ενάντια στην ιδέα ότι οι πολίτες πρέπει να πληρώσουν τον λογαριασμό μιας ανεξέλεγκτης ιδιωτικής τράπεζας», έγραψε χαρακτηριστικά η αγγλική «Daily Τelegraph».
Επίσης υπό την πίεση της λαϊκής οργής, η κυβέρνηση ξεκίνησε έρευνες για αστικές και ποινικές ευθύνες κατά των υπευθύνων. Αξιωματούχοι και τραπεζίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα για να μην πάνε φυλακή (αντίθετα στην Ελλάδα ο υπεύθυνος της «δημιουργικής» λογιστικής της περίοδου Σημίτη, ο Παπαδήμος, έγινε πρωθυπουργός). Επίσης, πάντα υπό την πίεση των λαϊκών κινητοποιήσεων, εκλέχθηκε ένα σώμα από 25 πολίτες προκειμένου να συγγράψει το νέο Σύνταγμα. Το σώμα άρχισε την «εργασία» του τον Φεβρουάριο του 2011 και αναμένεται να παρουσιάσει ένα σχέδιο λαμβάνοντας υπόψη τις ομόφωνες συστάσεις διαφορετικών συνελεύσεων που θα πραγματοποιούνται σε όλη τη χώρα. Είναι σαφές ότι το νέο Σύνταγμα θα κινείται σε πολύ διαφορετική κατεύθυνση από τα νεοφιλελεύθερα αντιδημοκρατικά εκτρώματα που επιβάλλονται στην ευρωζώνη.
Ποια είναι η κατάσταση σήμερα; Η Ισλανδία είναι μια πολύ μικρή χώρα με μόλις 320.000 κατοίκους με μια εργατική δύναμη 180.000 ανθρώπων. Αν για κάποιους –τόσο στη Δεξιά όσο και στην Αριστερά– η Ελλάδα «δεν παράγει τίποτε» (και γι’ αυτό χρήζει είτε «παραγωγικής ανασυγκρότησης» είτε διαρκών δανείων από το εξωτερικό), η Ισλανδία «δεν παράγει απολύτως τίποτε». Η αλιεία συμβάλλει κατά 32,5% στη συνολική παραγωγή και τα βασικά μέταλλα κατά 37,1%.
Για τους εραστές της παραγωγής αυτά δεν είναι τίποτε. Παρ’ όλα αυτά, και παρότι δεν έγινε «παραγωγική ανασυγκρότηση», τώρα, τέσσερα χρόνια μετά το ξέσπασμα της κρίσης η Ισλανδία έχει καταφέρει να πετύχει ετήσια ανάπτυξη 3,1% (ποσοστό που μόνο στα όνειρά τους βλέπουν πλέον στην ΕΕ). Εξάλλου, το έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών που ήταν 11,2% το 2010, συρρικνώθηκε στο 3,4% το 2011 και αναμένεται να μηδενιστεί το 2012.
Ο βρετανικός «Economist» έγραψε πως η ανάκαμψη της ισλανδικής οικονομίας, δείχνει ότι «το έξτρα κόστος για μια χώρα που δεν στηρίζει τις τράπεζές της μπορεί να είναι εκπληκτικά μικρό. Η Ισλανδία άφησε τις τράπεζές της να χρεοκοπήσουν και το ΑΕΠ της έπεσε αθροιστικά κατά 15% από το ανώτατο στο κατώτατο σημείο πριν αρχίσει να ανακάμπτει. Η Ιρλανδία ”έσωσε” τις τράπεζές της και είδε το ΑΕΠ της να πέφτει 14%».
Ο ισλανδικός πληθωρισμός, ο οποίος είχε εκτιναχθεί στο 18,6%, έπεσε ήδη κοντά στο 2,5%. Το δημόσιο χρέος βρίσκεται στο 115% του ΑΕΠ και αναμένεται να μειωθεί σταδιακά στο 80% του ΑΕΠ μέχρι το 2015.
Βέβαια για να γίνουν όλα αυτά υπήρξε υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, της ισλανδικής κορώνας (αρχικά η κορώνα υποτιμήθηκε έναντι του δολαρίου κατά 50%, αλλά ήδη η υποτίμηση έχει περιοριστεί στο 30% και συρρικνώνεται). Επίσης επιβλήθηκαν έλεγχοι και περιορισμοί στην κίνηση κεφαλαίων, κάτι αδιανόητο στη νεοφιλελεύθερη Ευρώπη.
Οι εθνικοποιημένες τράπεζες αναγνώρισαν όλες τις καταθέσεις των Ισλανδών πολιτών ώστε κανένας Ισλανδός να μη χάσει ούτε μία κορώνα από τις καταθέσεις του. Επίσης τα δάνεια που είχαν πάρει οι Ισλανδοί μεταφέρθηκαν στις εθνικοποιημένες τράπεζες, αλλά επειδή το νόμισμα είχε υποτιμηθεί, μειώθηκε και το ονομαστικό ύψος των δανείων. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω, οι εθνικοποιημένες τράπεζες δεν αναγνώρισαν καμιά υποχρέωση των ιδιωτικών χρεοκοπημένων τραπεζών σε χώρες του εξωτερικού. Έτσι δεν ήταν ο λαός, αλλά οι ξένοι επενδυτές και καταθέτες αυτοί που πλήρωσαν το λογαριασμό.
Όμως το σημαντικότερο δεν είναι τι πέτυχε η «χώρα», αλλά τι σήμαιναν αυτά για το λαό. Το κοινωνικό κράτος διασώθηκε –και όταν μιλάμε για κοινωνικό κράτος στην Ισλανδία, αυτό δεν έχει να κάνει σε τίποτε ούτε με τις καλύτερες εποχές του ελληνικού κοινωνικού κράτους. Η ανεργία μειώθηκε το 2010 στο 7,7% και το 2011 στο 7%. Πρόκειται για οραματικό επίσης νούμερο για πολλές τις ευρωπαϊκές χώρες: Tο «καλό παιδί» του μνημονίου και πάλαι ποτέ «κέλτικη τίγρης, η Ιρλανδία, έχει 14,1% ανεργία, ενώ η πετυχημένη, «σοσιαλιστική» και εξίσου μικρή Κύπρος έχει 9,6% με προοπτικές ανόδου. Επίσης αξίζει να λάβει κανείς υπόψη ότι σε αντίθεση με τις χώρες αυτές, η ανεργία των γυναικών στην Ισλανδία είναι ακόμη μικρότερη, 6,2%. Μάλιστα, σύμφωνα με την αγγλική εφημερίδα «Telegraph», η ανεργία αναμένεται να μειωθεί στο 6,1% φέτος και να φτάσει στο 5,3% μέσα στο 2013.
Το κυριότερο: Σύμφωνα με την ισλανδική στατιστική αρχή, οι ονομαστικοί μισθοί αυξήθηκαν κατά 9,1% τον Ιανουάριο του 2012 σε σχέση με τον αντίστοιχο περσινό μήνα! Η πραγματική αύξηση (χωρίς να ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός) είναι 2,5%. Και πάλι μια σύγκριση με τη ζώνη του ευρώ, είναι διασκεδαστική. Πολύ περισσότερο με τις χώρες του μνημονίου: Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα των Ελλήνων μειώθηκε κατά 23%, των Ιρλανδών κατά 9% και των Πορτογάλων κατά 8%! Όσο αφορά δε το κοινωνικό κράτος, στην Ελλάδα. οι δημόσιες δαπάνες μειώθηκαν κατά 34%, κατά 14% στην Ιρλανδία και κατά 7% στην Πορτογαλία!
Μήπως όμως όλα αυτά τα «κρυπτοσοσιαλιστικά» σήμαναν την απομόνωση της χώρας από τις διεθνείς «αγορές» και άρα από αναγκαία προς εισαγωγή προϊόντα; Κάθε άλλο. Όπως είχαν προβλέψει αριστεροί οικονομολόγοι, αποδείχθηκε ότι χωρίς κρατική καθοδήγηση και υπόδειξη, το κεφάλαιο διαθέτει μνήμη ραδικιού: μόλις μυρίστηκαν ανάπτυξη και ευκαιρίες κερδών οι χρηματαγορές αγκάλιασαν και πάλι την Ισλανδία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα τέλη Φλεβάρη ο οίκος Fitch αναβάθμισε κατά μία βαθμίδα την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας στην κατηγορία ΒΒΒ – για τον μακροπρόθεσμο δανεισμό της, εξέλιξη που επιτρέπει στην Ισλανδία να θεωρείται εφεξής ως αξιόπιστος δανειολήπτης!
Είναι αλήθεια ότι η Ισλανδία βρισκόταν έξω από τη ζώνη του ευρώ όταν ξέσπασε η κρίση, αλλά αυτό από μόνο του δεν θα έσωζε το βιοτικό επίπεδο του λαού (σειρά χωρών της Α. Ευρώπης υποδεικνύουν το αντίθετο). Η προσωρινή διάσωση των εργατικών εισοδημάτων και του κοινωνικού κράτους (προσωρινή γιατί ο καπιταλισμός είναι πάντα επικίνδυνος για τους εργαζόμενους), αλλά και η προσαγωγή σε δίκη εκείνου του κομματιού της άρχουσας τάξης που θεωρήθηκε υπεύθυνο για την κρίση, οφείλεται στη μαζική και εξαιρετικά δυναμική για τα μέτρα της χώρας κινητοποίηση του λαού. Στις μεγάλες και μαχητικές διαδηλώσεις που επέβαλαν δημοκρατικές λύσεις, ακόμη κι αν παρέμειναν –ελλείψει επαναστατικής ηγεσίας– στο πλαίσιο του καπιταλισμού. Οι Ισλανδοί δεν έκαναν κοινωνική επανάσταση. Ούτε καν αθέτησαν την πληρωμή του υπόλοιπου εξωτερικού τους χρέους. Ωστόσο έδειξαν ένα δρόμο, όσο μικρή χώρα κι αν έχουν.