Κίνα: Πολιτική, κοινωνική, οικονομική κρίση

Μια δραματική εξέλιξη τάραξε την ήρεμη πορεία της Κίνας προς το 18ο Συνέδριο του Κομουνιστικού Κόμματος το φθινόπωρο. Ο Μπο Σιλάι, ανερχόμενο κομματικό στέλεχος, καθαιρέθηκε από τη θέση του κομματικού ηγέτη της επαρχίας Τσονγκίνγκ. Το κινεζικό καθεστώς στηρίζεται στην ανταγωνιστική συνύπαρξη φραξιών και ομαδοποιήσεων. Στα πλαίσια αυτών των παιχνιδιών εξουσίας συμβαίνουν συχνά τέτοιες καθαιρέσεις ανώτερων αξιωματούχων. Όμως η πτώση του Μπο Σιλάι είναι ξεχωριστή περίπτωση.

Ο Μπο Σιλάι είναι ο τρίτος πιο διάσημος πολιτικός στην Κίνα μετά το ηγετικό δίδυμο Χου Ζιντάο και Γουέν Τζιαμπάο και διεκδικούσε με σοβαρές αξιώσεις μια θέση στην 9μελή Επιτροπή του Πολιτικού Γραφείου, το ανώτατο όργανο εξουσίας. Τα όσα ακολούθησαν την καθαίρεσή του είναι ενδεικτικά της κρίσης: επίθεση σε δεκάδες αντικυβερνητικά σάιτ, μετακίνηση δυνάμεων ασφαλείας, μια μυστηριώδης ανάκληση 3.000 κομματικών στελεχών στο Πεκίνο για «επανεκπαίδευση». Κυκλοφόρησαν φήμες ακόμα και για επικείμενο πραξικόπημα, οι οποίες απέχουν πολύ από την πραγματικότητα, αλλά είναι ενδεικτικές του «πυρετού» που προκλήθηκε.

Νέος Μάο;

Η κυρίαρχη άποψη ισχυρίζεται πως οι νεοφιλελεύθεροι επιτέθηκαν σε έναν νοσταλγό του Μάο και της Πολιτιστική Επανάστασης που εξέφραζε μια «αριστερή» πτέρυγα στο κινεζικό καθεστώς.  

Ο Μπο Σιλάι έγινε διάσημος από την «κόκκινη εκστρατεία» που οργάνωσε στην επαρχία του με αναφορές στην Πολιτιστική Επανάσταση, ρητά του Μάο και εξαγγελίες για την ανάγκη αναδιανομής του πλούτου. Ίσως πιο σημαντική και από την «κόκκινη εκστρατεία» ήταν η επίθεσή του στο οργανωμένο έγκλημα. Η μαφία είναι πανίσχυρη στην Κίνα και η βίαιη διάλυση του τοπικού δικτύου της από τον Μπο ήταν εντυπωσιακή. Η Τσονγκίνγκ απέκτησε τη φήμη ενός αιρετικού μοντέλου ανάπτυξης, με «σημαία» το σχέδιο οικοδόμησης 800.000 δημόσιων κατοικιών για τις χαμηλόμισθες οικογένειες. Για την κινεζική «νέα Αριστερά» (κυρίως μαοϊκής αναφοράς), ο Μπο Σιλάι είχε γίνει σημείο αναφοράς.

Η ουσία είναι πολύ διαφορετική. Η διακυβέρνηση του Μπο δεν ήταν τόσο διαφορετική από αυτήν του ΚΚ Κίνας. Η Τσονγκίνγκ έγινε «πρωταθλήτρια» στην αύξηση ξένων επενδύσεων κεφαλαίων στις μέρες του. Η κυβέρνησή του υιοθέτησε ένα από τα πιο ριζοσπαστικά προγράμματα ιδιωτικοποίησης των αγροτικών εκτάσεων. Από το 2007, που ανέλαβε ο Μπο, το ΑΕΠ που προέρχεται από τον ιδιωτικό τομέα αυξήθηκε από 25% σε 60%. Ο δήμαρχος της πόλης έχει δηλώσει χαρακτηριστικά: «Επιδιώκουμε το μοντέλο Ρίγκαν-Θάτσερ της δεκαετίας του ’80». Ακόμα και οι διαφημισμένες νέες «κατοικίες» είναι μικροί κοιτώνες που μπορούν να στεγάσουν έναν εργάτη η καθεμία και βρίσκονται έξω από την πόλη. Ο στόχος δεν είναι να παρέχουν αξιοπρεπή στέγη στους φτωχούς, αλλά να δημιουργήσουν «αποθήκες» φτωχών εργατών, οι οποίες θα προσελκύσουν επενδυτές να χτίσουν εργοστάσια στην περιοχή.

Τι προκάλεσε λοιπόν την επίθεση του καθεστώτος και την καθαίρεση του Μπο;

Ο ένας λόγος έχει να κάνει με τη φύση που πήρε η εσωκομματική σύγκρουση. Οι ενδοκαθεστωτικές διαμάχες πάντοτε γίνονται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο: Μέσα από εξουθενωτικά παζάρια και περιστασιακές επιδείξεις ισχύος της μίας ή της άλλης φράξιας, που φροντίζουν να διατηρούν την αναγκαία ενότητα της άρχουσας τάξης. Ιδιαίτερα από το 1989 και μετά οι διαμάχες στην ηγεσία μπήκαν σε «μαύρο κουτί», μακριά από τη δημοσιότητα. Αυτό το σύστημα συμβιβασμών κατοχυρώθηκε μέσα από τις οδυνηρές εμπειρίες της εποχής του Μάο, αλλά και του Ντενγκ Σιαοπίνγκ. Τότε που ο «ισχυρός ηγέτης» πρωταγωνιστούσε και οι βίαιες στροφές του προκαλούσαν αντίστοιχες κοινωνικές αναταραχές. Ο Μπο Σιλάι, στην προσπάθεια να επιβληθεί στους αντιπάλους του, επιχείρησε να παρακάμψει αυτό το σύστημα, κινητοποιώντας τις εξωκομματικές μάζες προς όφελός του.

Η κινεζική άρχουσα τάξη δεν φοβήθηκε τόσο τον ίδιο τον Μπο, όσο το ενδεχόμενο να ανοίξουν οι ασκοί του αιόλου. Ο Γουέν Τζιαμπάο δήλωσε πως «μια ιστορική τραγωδία όπως η Πολιτιστική Επανάσταση μπορεί να ξανασυμβεί». Αυτό που φοβούνται δεν είναι η επανάληψη της χαοτικής δεκαετίας του ’60, αλλά η αραβική άνοιξη, οι διαδηλώσεις στη Ρωσία, η γενική απεργία στην Ινδία, οι Indignados και το Occupy. Ένα γκάλοπ των «Global Times» σε 7 διαφορετικές πόλεις έδειξε πως το 49% του πληθυσμού πιστεύει πως η Κίνα είναι «κοντά σε μια επανάσταση». Καμιά φωνή κριτική στο καθεστώς δεν μπορεί να γίνει ανεκτή.

Ακραία ανισότητα

Οι φόβοι τους είναι βάσιμοι. Όπως γράφει η «South China Morning Post»: «Η εισοδηματική ανισότητα εκτινάχτηκε από ένα επίπεδο ανάλογο της Αμερικής, όταν ανέλαβε ο Γουέν, σε ένα επίπεδο πιο κοντά στη Ζουαζιλάνδη σήμερα». Η πρόσφατη Λαϊκή Εθνοσυνέλευση ήταν μια υπερπολυτελής παρέλαση κροίσων (οι οποίοι παρεμπιπτόντως διατηρούν δεσμούς με το ΚΚΕ και το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς). Οι ζώνες ή τα ταγέρ των παρευρισκομένων κόστιζαν όσο το ετήσιο ή και το διετές εισόδημα ενός αγρότη. Σε αυτό το φόντο, τα διεθνή ΜΜΕ παρατηρούν ένα αυξανόμενο λαϊκό αίσθημα νοσταλγίας για την εποχή του Μάο. Αυτό που δεν καταλαβαίνουν τα αστικά ΜΜΕ είναι πως η νοσταλγία δεν είναι «φολκλόρ». Έχει σοβαρή υλική βάση. Χωρίς να υπερασπιζόμαστε τις γραφειοκρατικές πολιτικές του Μάο, αυτή η νοσταλγία είναι απολύτως εξηγήσιμη, αν αναλογιστεί κανείς τις βάναυσες εμπειρίες των τελευταίων δεκαετιών για τα εκατοντάδες εκατομμύρια Κινέζων εργατών και αγροτών που συσσωρεύουν οργή ενάντια στους νεοφιλελεύθερους «μεταρρυθμιστές» και τις πολιτικές τους.

Η θεαματική πτώση του Μπο Σιλάι ήταν μια επίδειξη δύναμης αυτών των «μεταρρυθμιστών» ενάντια στην κρατικιστική πτέρυγα. Αυτό σημαίνει πως οι πολιτικές ελεύθερης αγοράς θα συνεχιστούν και θα ενταθούν το επόμενο διάστημα. Αυτό όχι μόνο δεν θα λύσει, αλλά θα οξύνει την κοινωνική κρίση στα θεμέλια της κινεζικής κοινωνίας.

Το «θαύμα» ασθμαίνει

Η τελευταία σημασία της πρόσφατης σύγκρουσης είναι και πιο σημαντική. Η Κίνα αποτελεί τη μοναδική δύναμη στην οποία οι αστοί οικονομολόγοι βλέπουν μια εν δυνάμει «ατμομηχανή» που μπορεί να οδηγήσει τον παγκόσμιο καπιταλισμό στην ανάπτυξη. Όμως είναι προφανές πως πίσω από τα εντυπωσιακά νούμερα ανάπτυξης του ΑΕΠ, η κινεζική άρχουσα τάξη είναι βαθιά ανήσυχη για την οικονομική κατάσταση. Και η πολιτική κρίση είναι σημάδι πως η κατάσταση γίνεται πολύ πιο αβέβαιη.

Για να αντιμετωπίσει το αρχικό ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, το ΚΚ Κίνας απάντησε με τη μεγαλύτερη κρατική παρέμβαση κεϊνσιανού τύπου διεθνώς από το 1945, ρίχνοντας 600 δισ. δολάρια σε κρατικές επενδύσεις για έργα υποδομής. Από τότε μαρξιστές οικονομολόγοι επεσήμαναν τα «κοντά ποδάρια» αυτής της πολιτικής, τον κίνδυνο «υπερσυσσώρευσης» παραγωγικών δυνατοτήτων και τα αδιέξοδα του εξαγωγικού μοντέλου σε ένα περιβάλλον διεθνούς κρίσης και ύφεσης.

Σήμερα, φαίνονται τα προβλήματα. Τα έργα υποδομής δημιούργησαν άδεια αεροδρόμια, «νεκρές» βιομηχανουπόλεις γεμάτες άδειες πολυκατοικίες και κλειστά εμπορικά κέντρα, σιδηροδρόμους από όπου περνά 1 τρένο το μήνα. Δημιουργήθηκε μια επικίνδυνη «φούσκα»: η συνολική αξία των άδειων ακινήτων πλέον ξεπερνά το 100% του κινεζικού ΑΕΠ. Για να δημιουργηθεί αυτή η προβληματική «υπερ-παραγωγική» δυνατότητα, οι τοπικές κυβερνήσεις συσσώρευσαν μεγάλα χρεή. Με σημείο καμπής το πακέτο θέρμανσης της οικονομίας του 2008, το χρέος των τοπικών κυβερνήσεων έχει αυξηθεί κατά 3.600%(!) τα τελευταία 13 χρόνια.

Στο μεταξύ τα όρια του εξαγωγικού μοντέλου έχουν ήδη φανεί και οι «μεταρρυθμιστές» θέλουν να τονώσουν την κατανάλωση ως αντίδοτο. Η κινεζική ηγεσία πιστεύει πως θα το πετύχει, υποβάλλοντας τα κρατικά μεγαθήρια σε μεγαλύτερο ανταγωνισμό με το ιδιωτικό κεφάλαιο. Πρόκειται για τις φιλελεύθερες συνταγές που απέτυχαν σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη. Αυτό το αντιλαμβάνονται αρκετά κομματικά στελέχη που προτείνουν, μαζί με το «άνοιγμα», αύξηση της κρατικής πρόνοιας, που –στη θεωρία πάντα– θα τονώσουν τη λαϊκή κατανάλωση. Το πώς θα καταφέρουν να υλοποιήσουν όλα αυτά τα μεγάλα σχέδια είναι ζητούμενο. Όταν στην υγεία, για παράδειγμα, η κεντρική κυβέρνηση καλύπτει μόνο το 1/10 των δαπανών, είναι άγνωστο το πώς οι (υπερχρεωμένες) περιφερειακές κυβερνήσεις θα χρηματοδοτήσουν τέτοια σχέδια...

Τα πρόσφατα γεγονότα ήταν ένα σημαντικό μήνυμα προς τους «φίλους» της Κίνας στη διεθνή Αριστερά. Σύντομα το μήνυμα μπορεί να αφορά και το διεθνή καπιταλισμό και τους ιδεολογικούς οπαδούς του: Ο κινεζικός «γίγαντας» έχει «πήλινα πόδια»...