95 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση

Η κορυφαία τέτοια «στιγμή» ήταν πριν 95 χρόνια, όταν το εργατικό και λαϊκό κίνημα στη Ρωσία έδωσε την Οκτωβριανή Επανάσταση.

Τότε στη Ρωσία, αλλά και στον κόσμο, η κατάσταση θύμιζε γόρδιο δεσμό: το τσαρικό καθεστώς σάπιζε, η κυρίαρχη τάξη έσερνε τη Ρωσία στο σφαγείο του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εκατομμύρια εργάτες, φτωχοί αγρότες, φαντάροι, αντιμετώπιζαν την πείνα και την εξαθλίωση, την έλλειψη κάθε θετικής προοπτικής.

Και τότε, όπως και τώρα, ηχούσαν οι σειρήνες του ψευδεπίγραφου ρεαλισμού: ο τσαρισμός ασφαλώς έπρεπε να ανατραπεί, όμως η Ρωσία ήταν «καθυστερημένη», ως μόνη λύση απέμενε η διεκδίκηση μιας περιορισμένης αστικής δημοκρατίας, που θα στήριζε μια μακρά περίοδο (καπιταλιστικής) ανάπτυξης, έστω και αν αυτή η γραμμή οδηγούσε στην αναστολή των εργατικών και λαϊκών διεκδικήσεων για μια εξίσου μακρά περίοδο. Τι και αν οι δημοκράτες αστοί εξακολουθούσαν να υποστηρίζουν τον πόλεμο, τι και αν οι δημοκράτες αστοί εξακολουθούσαν να υποστηρίζουν τη συμμαχία τους με τους αριστοκράτες-γαιοκτήμονες, αρνούμενοι πεισματικά τα πιο στοιχειώδη δημοκρατικά αιτήματα των εκατομμυρίων εξαθλιωμένων αγροτών;

Ο Οκτώβρης, πιάνοντας ξανά το νήμα της μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης και της Κομούνας, υπήρξε πάνω απ’ όλα Επανάσταση: οι γόρδιοι δεσμοί που δεν λύνονται «μεταρρυθμιστικά», μπορούν να κοπούν από την επαναστατική κίνηση της πλειοψηφίας όσων δουλεύουν.

Πρόγραμμα

Σήμερα η Αριστερά βασανίζεται παγκόσμια για το «πρόγραμμα», για να διαμορφώσει τις απαντήσεις μέσα στην κόλαση της κρίσης.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του Οκτώβρη είναι η απλότητα του προγράμματός του. Το κορυφαίο «μεταβατικό πρόγραμμα» στην ιστορία συνοψίζεται σε τρεις λέξεις: Ψωμί-Γη-Ειρήνη! Πρόκειται για τα αιτήματα που ενοποιούσαν τους πεινασμένους εργάτες των πόλεων, τους εξαθλιωμένους αγρότες στην ύπαιθρο, τους φαντάρους που σάπιζαν στα χαρακώματα. Όμως το απλό δεν έχει καμιά σχέση με το απλοϊκό ή το δημαγωγικό πρόγραμμα. Το προγραμματικό «μυστικό» του Οκτώβρη είναι η ειλικρίνεια στην υποστήριξη των αιτημάτων των μαζών, η αποφασιστικότητα για την επιβολή τους.

Οι τρεις λέξεις εξέφραζαν μιαν ανατρεπτική κοινωνική συμμαχία, έδιναν την πλατιά κοινωνική συναίνεση στους σκληρούς αγώνες που απαιτούνταν για την επιβολή τους, ήταν οδηγός στην πάλη για τις «ενδιάμεσες» πολιτικές ανατροπές: από το «Κάτω ο Τσάρος» το Φλεβάρη, στην απόκρουση των πραξικοπηματιών του Κορνίλοφ και –τελικά– στο «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ» τον Οκτώβρη.

Με την κίνηση αυτή, το εργατικό κίνημα και η Αριστερά του 1917 έγιναν «ηγεμονική δύναμη», τέθηκαν επικεφαλής όλου του λαού. Το κύμα που διεκδικούσε «Ψωμί-Γη-Ειρήνη» υποχρεώθηκε να ανοίξει τις αντιπαραθέσεις και να δώσει τις απαντήσεις σε μια τεράστια γκάμα ζητημάτων: στην εθνική καταπίεση στη χώρα-φυλακή λαών, στη θρησκευτική καταπίεση της τσαρικής ορθοδοξίας, στην εκπαίδευση των παιδιών, στην απελευθέρωση των γυναικών κ.ο.κ. Μέσα από αυτή τη ζωντανή διαδικασία ο Οκτώβρης μετατράπηκε σε «πανηγύρι όλων των καταπιεσμένων».

Με την έννοια αυτή, ο Οκτώβρης παραμένει ορόσημο και σημείο αναφοράς για τις σημερινές συζητήσεις. Η εργατική τάξη για να απελευθερώσει τον εαυτό της δεν έχει άλλο δρόμο από το να επιχειρήσει να απελευθερώσει το σύνολο των καταπιεσμένων. Και αντίστροφα, οι λαϊκές μάζες (το πολύμορφο αρχιπέλαγος των διαφορετικών «κατηγοριών» που υφίστανται εκμετάλλευση και καταπίεση), για να υπερασπίσουν τον εαυτό τους μέσα στην κρίση, δεν έχουν άλλο πραγματικό δρόμο από το να ταυτιστούν με την πάλη του εργατικού κινήματος για αντικαπιταλιστική ανατροπή.

Κράτος

Το στοιχείο που οι καπιταλιστές δεν πρόκειται να συγχωρήσουν ποτέ στον Οκτώβρη του 1917 είναι η απάντησή του στο ζήτημα του κράτους, στο ζήτημα της πολιτικής εξουσίας.

Η Κομούνα του Παρισιού είχε προηγηθεί, αλλά κράτησε λίγο. Ο Οκτώβρης έπιασε το νήμα και το εξύψωσε σε πλήρη απάντηση. Τρία είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της:

α) Το αστικό κράτος, ακόμα και οι δημοκρατικοί θεσμοί του, είναι «εργαλείο» για τη διατήρηση της κυριαρχίας της μειοψηφίας που κατέχει τα μέσα παραγωγής, πάνω στην πλειοψηφία που δουλεύει. Η εργατική τάξη, για να απελευθερώσει τον εαυτό της, οφείλει να το ανατρέψει με τρόπο «που να μη μείνει πέτρα πάνω στην πέτρα». Ο Οκτώβρης αποτελεί απόρριψη της σοσιαλδημοκρατικής θεωρίας για «σταδιακή» μετάβαση στο σοσιαλισμό, μέσα από την ανάπτυξη της οικονομίας και το διαρκή εκδημοκρατισμό του αστικού κράτους.

β) Στη μακρά πορεία μέχρι τη διεθνή επικράτηση του κομουνισμού, μια νικηφόρα επανάσταση θα χρειαστεί το δικό της κράτος. Ένα κράτος νέου τύπου, στηριγμένο στην εργατική δημοκρατία και την εξουσία των σοβιέτ, με την ανακλητότητα όλων των «λειτουργών» του και «προνόμια» των κρατικών υπαλλήλων ανάλογα με εκείνα του μέσου εργάτη. Ο Οκτώβρης αποτελεί απόρριψη της αναρχικής απλοϊκότητας (για τη δυνατότητα περάσματος στην αταξική κοινωνία άμεσα ή σε περιορισμένη εδαφική βάση), αλλά κυρίως θέτει για πρώτη φορά τα βασικά κριτήρια και γνωρίσματα της εργατικής εξουσίας και δημοκρατίας.

γ) Διεθνισμός. Η νικηφόρα επανάσταση στη Ρωσία δημιούργησε την ελεύθερη ένωση των Σοβιετικών Δημοκρατιών και όχι μια νέα μεγάλη Ρωσία. Ταυτόχρονα οι πρωταγωνιστές της, ο Λένιν και ο Τρότσκι, δεν κουράζονταν να επαναλαμβάνουν: «Χωρίς την επανάσταση στη Γερμανία, θα χαθούμε!». Το δίπολο αυτό είναι χρήσιμο στις σημερινές συζητήσεις: Δεν αποτελεί απάντηση στις εθνικιστικές παρεκκλίσεις η παθητική προσμονή για μια, τάχα, πανευρωπαϊκή επανάσταση. Αντίστροφα, η νίκη της Αριστεράς και του κινήματος σε μια χώρα δεν θα έχει ως καθήκον να αναπαράγει τον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας μέσα στα σύνορά της (με προστατευτισμό και κρατικό καπιταλισμό), αλλά, κυρίως, να ενισχύσει τις επιπτώσεις-ντόμινο, να επιταχύνει, όσο μπορεί και όσο αντέχει, την επέκταση της επανάστασης.

Κόμμα

Η σταλινική σκουριά, που συσσωρεύτηκε πάνω στον Οκτώβρη στα χρόνια της ήττας της επανάστασης, καλλιέργησε το μύθο ότι η νίκη της εργατικής-λαϊκής επανάστασης του 1917 ήταν έργο του κόμματος. Ακόμα και όταν μιλάμε για το κορυφαίο επαναστατικό κόμμα στην ιστορία, τους Μπολσεβίκους, η άποψη αυτή είναι χοντροκομμένη παραποίηση της πραγματικότητας.

Η αλήθεια είναι ότι το 1917 δεν είναι το αποτέλεσμα μιας «δρακογενιάς» επαναστατών, αλλά αντίθετα ότι η ταξική πάλη στη Ρωσία προετοίμασε τις πολιτικές πρωτοπορίες της, τους Λένιν και τους Τρότσκι, που, όταν ήρθε η στιγμή, μπόρεσαν να παίξουν τον αναγκαίο «καταλυτικό» ρόλο τους για τη νίκη. Όμως άλλο τόσο αλήθεια είναι ότι, χωρίς τον κρίσιμο ρόλο του Μπολσεβίκικου Κόμματος, ο Οκτώβρης δεν θα ήταν νικηφόρος.

Είναι εύκολα κατανοητός ο κρίσιμος ρόλος του κόμματος στον αποφασιστικό πολιτικό αγώνα, όταν οι συνθήκες φτάνουν στο «τάξη ενάντια σε τάξη». Θέλουμε να επιμείνουμε σε μια άλλη πλευρά: στον αναντικατάστατο ρόλο του κόμματος για την ενοποίηση της εργατικής τάξης, για το κέρδισμα της πλειοψηφίας στην αντικαπιταλιστική πολιτική, στην ανατρεπτική διεκδίκηση του σοσιαλισμού.

Το μπολσεβίκικο κόμμα μπόρεσε να ανταποκριθεί στις απίστευτες δυσκολίες της εποχής του, στηριγμένο σε τρία βασικά χαρακτηριστικά: Υπήρξε κόμμα άμεσα συνδεδεμένο με τους αγώνες των εργατών, ταυτίστηκε με την πορεία τους (τόσο στις νίκες όσο και στις ήττες) και επιδίωκε κάθε φορά να συσπειρώνει την εργατική πρωτοπορία, αλλά και να διατηρεί τη σχέση αυτού του πρωτοπόρου «στρώματος» με το σύνολο της τάξης. Υπήρξε κόμμα μαρξιστικό, τόσο ως προς την ανάλυση του αντιπάλου και της κάθε φορά συγκυρίας, όσο και ως προς τον προσδιορισμό των καθηκόντων του. Υπήρξε κόμμα επαναστατικό, προσηλωμένο στη στρατηγική της σοσιαλιστικής ανατροπής και γι’ αυτό ικανό να έχει τακτική ευελιξία, χωρίς να διατρέχει τον κίνδυνο μετάλλαξης.

Αυτά τα βασικά χαρακτηριστικά εξακολουθούν να περιγράφουν ένα «μοντέλο» για την Αριστερά, ειδικά στις συνθήκες της κρίσης του καπιταλισμού, όπου μεγάλες ευκαιρίες, αλλά και μεγάλοι κίνδυνοι είναι απλώς αναπόφευκτοι.

Σημείο αναφοράς

Η Οκτωβριανή Επανάσταση, 95 χρόνια μετά, εξακολουθεί να είναι σημείο αναφοράς. Υπήρξε η πρώτη γενικευμένη έφοδος για εργατική εξουσία και εργατική δημοκρατία. Αυτή η πρώτη απόπειρα ηττήθηκε, γατί δεν μπόρεσε να επεκταθεί νικηφόρα. Το γενικευμένο επαναστατικό κύμα, που περίμεναν οι Μπολσεβίκοι, ήρθε, αλλά η Αριστερά στη Γερμανία, στην Ουγγαρία, στην Αυστρία, στην Ιταλία κλπ. δεν μπόρεσε να δώσει τις απαντήσεις που οι σύντροφοι και συντρόφισσές μας έδωσαν στην Πετρούπολη και στη Μόσχα. Παρ’ όλα αυτά έγραψαν την αρχή ενός νέου, μεγάλου κεφαλαίου στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Η συνέχεια μένει να γραφτεί. Στους δρόμους του Παρισιού, της Ρώμης, της Μαδρίτης, της Λισσαβόνας, της Αθήνας… Αρχίζει να γίνεται φανερό ότι οι «από πάνω» δεν μπορούν πλέον να κυβερνούν όπως πριν, ενώ οι «από κάτω» δεν θέλουν πλέον να κυβερνώνται όπως πριν…