Αίγυπτος: Η επανάσταση δεν έχει τελειώσει

Στις 22 Νοέμβρη, ο πρόεδρος της Αιγύπτου Μόρσι εξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο οχύρωνε τη Συντακτική Συνέλευση απέναντι στη δικαστική εξουσία και συγκέντρωνε υπερεξουσίες στο πρόσωπό του. Από τις 23 Νοέμβρη, Αιγύπτιοι αγωνιστές έχουν καταλάβει και πάλι την Ταχρίρ και εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές συμμετέχουν σε συλλαλητήρια που απαιτούν να αποσυρθεί το διάταγμα. Η σύγκρουση έχει πλέον κλιμακωθεί κατακόρυφα, με εκατοντάδες χιλιάδες να πολιορκούν το προεδρικό μέγαρο, με συνθήματα που απαιτούν την παραίτηση του Μόρσι, με συγκρούσεις μεταξύ αντιπροεδρικών διαδηλωτών και μελών της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, με πυρπολήσεις γραφείων της Αδελφότητας, με διαδηλώσεις σε όλες τις πόλεις της Αιγύπτου και με τα τανκς πάλι στους δρόμους του Καΐρου.

Οι εξελίξεις στην Αίγυπτο για άλλη μια φορά αποκτούν ρυθμό καταιγίδας και έχουν αιφνιδιάσει τους πάντες. Γιατί ο Μόρσι να προκαλέσει τέτοια σύγκρουση; Είναι ο πρόσφατα εκλεγμένος πρόεδρος της Αιγύπτου, επικεφαλής της μεγαλύτερης πολιτικής δύναμης της χώρας και απολάμβανε ένα σημαντικό βαθμό συναίνεσης στην κοινωνία. Πώς εξατμίστηκε έτσι αστραπιαία το πολιτικό κεφάλαιο που είχε ο πρόεδρος της Αιγύπτου; Από τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα προκύπτουν και τα βασικά συμπεράσματα από τον σημερινό «γύρο» της αιγυπτιακής επανάστασης.

Αδελφοί Μουσουλμάνοι
Ο Μόρσι δεν αποφάσισε ξαφνικά να γίνει «Φαραώ». Η Αδελφότητα είναι σε ευάλωτη θέση, ισορροπώντας ανάμεσα στο κίνημα, που πιέζει για ολοκλήρωση της επανάστασης, και τους στρατηγούς, που πιέζουν για επιστροφή στην εποχή πριν τις 25 Γενάρη. Από την εκλογική νίκη του και μετά, ο Μόρσι επιχειρεί να εξουδετερώσει τα κάστρα του «μουμπαρακισμού» που συνεχίζουν να επιβουλεύονται κάθε αλλαγή, αλλά ενισχύοντας τη δική του κρατική εξουσία, ελπίζοντας να εξουδετερώσει και το λαϊκό κίνημα, για να μπορέσει να επιβάλει την «κοινωνική ειρήνη» που χρειάζεται η «μετάβαση στη νέα Αίγυπτο».

Πιστό σε αυτή τη λογική ήταν το προεδρικό διάταγμα. Ο Μόρσι φιλοδοξούσε να καταφέρει πλήγμα στο (καθεστωτικό) δικαστικό σώμα και να συγκεντρώσει υπερεξουσίες για να υπερασπιστεί το έργο του (απέναντι στους καθεστωτικούς, αλλά και στους επαναστάτες). Επέλεξε αυτή την ενέργεια, μετά την επιβολή εκεχειρίας στη Γάζα, όταν έκρινε πως –μετά τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε– βρίσκεται στο απόγειο της δύναμής του.

«Διαρκής» επανάσταση
Όμως τελικά υπερεκτίμησε τις δυνατότητές του. Όπως φάνηκε από τη μαζική λαϊκή κινητοποίηση, εκατομμύρια Αιγύπτιοι δεν είναι πλέον πρόθυμοι να παραδώσουν παθητικά την εξουσία σε οποιονδήποτε, ούτε καν «στο όνομα της επανάστασης». Επιβεβαιώνεται και πάλι η «διάρκεια» της αιγυπτιακής επανάστασης, όχι μόνο χρονικά, αλλά κυρίως πολιτικά. Ξέσπασε στις 25 Γενάρη του 2011 και ανέτρεψε τον Μουμπάρακ. Ακολούθησε μια περίοδος αυταπάτης για το ρόλο του στρατού, αν και υπήρχαν επαναστατικές δυνάμεις που συνέχισαν τη μάχη. Ακολούθησε η εξέγερση του Νοέμβρη του 2011, στην οποία έσπασαν οι αυταπάτες για το στρατό. Πολιτικά ήταν η «στιγμή» που έκρινε τελικά την αποχώρηση των στρατηγών από το προσκήνιο.

Τότε ακολούθησαν οι εκλογές και μια περίοδος αυταπάτης για τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Οι προσδοκίες διαψεύστηκαν τόσο στο πολιτικό πεδίο, με την αναρρίχηση της Αδελφότητας στην εξουσία, όσο και στο κοινωνικό με τη φτώχεια να συνεχίζεται και τους εργατικούς αγώνες να καταστέλλονται.

Σ’ αυτή τη συσσωρευμένη εμπειρία «πατάει» ο σημερινός γύρος. Σύμφωνα με το μέλος των Επαναστατών Σοσιαλιστών, Μοσταφά Ομάρ, το εντυπωσιακό στοιχείο της σημερινής εξέγερσης είναι πως στο πλευρό της επαναστατικής μαζικής μειοψηφίας, που στήριξε όλες τις μάχες μετά την πτώση του Μουμπάρακ, εμφανίζεται για πρώτη φορά στους δρόμους η «σιωπηλή πλειοψηφία» (που θεωρούνταν πιο φιλική προς την μετριοπαθή Αδελφότητα παρά προς τους «επαναστάτες»). Πλατύτερα ακροατήρια κατανοούν ότι μόνο το ίδιο το κίνημα μπορεί να υπερασπιστεί την επανάσταση, ότι κανείς δεν έχει «λευκή επιταγή».

Η αντιπολίτευση και οι καθεστωτικοί
Είναι γνωστό πως πρώην καθεστωτικοί, οι λεγόμενοι «φελούλ», συμμετέχουν στις διαδηλώσεις. Είναι ένα ζήτημα που χρειάζεται τεράστια προσοχή. Η πιο μαύρη αντίδραση πάντοτε σηκώνει το λάβαρο της «κοσμικότητας» ενάντια στην «ισλαμική δικτατορία», για να ενισχυθεί. Αυτό δεν είναι σαφές σε όλους. Σήμερα στο «Μέτωπο Εθνικής Σωτηρίας», οι νασερικοί, οι φιλελεύθεροι, αλλά και δυνάμεις της Αριστεράς, συνυπάρχουν με παλιούς καθεστωτικούς. Πέρα από τα άλλα προβλήματα, αυτό επιτρέπει στην Αδελφότητα να διατηρεί μια συσπείρωση στη βάση της, καταγγέλλοντας το κίνημα ως «αντεπαναστατική συνωμοσία».

Ευτυχώς υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που αντιδρούν: Οι φοιτητές από μια σειρά οργανώσεις του «Μετώπου Σωτηρίας» κατήγγειλαν την παρουσία των καθεστωτικών. Οι Επαναστάτες Σοσιαλιστές επιμένουν σε αυτό το ζήτημα και έχουν παίξει αρκετές φορές σημαντικό ρόλο στο να πεταχτούν έξω οι «φελούλ» από τις διαδηλώσεις.

Εξίσου συνηθισμένη είναι η πρακτική δημιουργίας «χάους» από τους παρακρατικούς, για να ανοίξει ο δρόμος στο στρατό να «επιβάλει την τάξη», είτε με μια «εθνοσωτήρια» επέμβαση ενάντια στον Μόρσι και στο κίνημα, είτε με τη σύμφωνη γνώμη του προέδρου, προκειμένου να κρατηθεί στην εξουσία απέναντι στον «εχθρό-λαό».

Η στάση που θα κρατήσει το «βαθύ κράτος» απέναντι στην αναταραχή στους δρόμους και την πολιτική κρίση, μένει να φανεί. Το θετικό είναι πως τον τόνο δίνουν στις διαδηλώσεις οι δεκάδες χιλιάδες επαναστάτες. Όσο ο κόσμος είναι στους δρόμους, όλοι αυτοί οι σχεδιασμοί μικρή αξία έχουν. Η δύναμη του λαϊκού ξεσηκωμού μπορεί να τους σαρώσει.

Αλλά πέρα από τον αυθόρμητο παράγοντα, χρειάζεται πολιτική καθαρή στάση: Η μάχη δεν είναι ανάμεσα στο Ισλάμ και την κοσμικότητα, αλλά ανάμεσα στους εχθρούς της επανάστασης και αυτούς που θέλουν να βαθύνει. Η ανάδειξη της ταξικής οπτικής είναι πολύτιμη για να ενώσει τους «από κάτω» –κοσμικούς, χριστιανούς, μουσουλμάνους, άθεους–, για να «ξεσκαρτάρει» το κίνημα από τα οπορτουνιστικά στοιχεία, για να καταφέρει να οξύνει τους διαχωρισμούς ανάμεσα στη βάση των Αδελφών Μουσουλμάνων και την ηγεσία της.

Κλιμάκωση
Ο Μόρσι ανακοίνωσε δημοψήφισμα στις 15 Δεκέμβρη, για το νέο σύνταγμα που διαμόρφωσε η ισλαμική πλειοψηφία της συντακτικής συνέλευσης. Το εκβιαστικό δίλημμα ήταν «ή υπερψηφίζεται το νέο σύνταγμα ή μένει σε ισχύ το προεδρικό διάταγμα». Ήταν μια απόπειρα παράλυσης της αντιπολίτευσης, που έχει καταγγείλει το νέο σύνταγμα για διάφορες αντεργατικές και αντιδημοκρατικές πτυχές του.

Η παραμονή για αρκετές μέρες στην Ταχρίρ, ο φόβος απέναντι στην οργανωμένη δύναμη της Αδελφότητας, η αδιαλλαξία και στη συνέχεια η «τρίπλα» του Μόρσι, άνοιξαν τη συζήτηση για το «συσχετισμό δυνάμεων» και τις δυνατότητες του κινήματος να συνεχίσει. Οι Αιγύπτιοι επαναστάτες απάντησαν «ανεβάζοντας το στοίχημα»: Κάλεσαν σε διαδήλωση προς το προεδρικό μέγαρο (μετωπική «επίθεση» στον Μόρσι) στις 4 Δεκέμβρη.

Μια λαοθάλασσα κατέβηκε από κάθε γειτονιά του Καΐρου και πολιόρκησε το Μέγαρο. Η αστυνομία παρέλυσε από το μέγεθος του πλήθους, το οποίο άρχισε να ξηλώνει τα συρματοπλέγματα γύρω από το Μέγαρο και ο ίδιος ο Μόρσι τράπηκε σε φυγή.

Τα γεγονότα στις 4 Δεκέμβρη αποτέλεσαν μια κατακόρυφη κλιμάκωση. Μάχιμες ομάδες σκληροπυρηνικών μελών της Αδελφότητας επιτέθηκαν σε διαδηλωτές που είχαν κατασκηνώσει έξω από το προεδρικό μέγαρο και γρήγορα οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν και κράτησαν για ώρες.

Το σοκ της επίθεσης προκάλεσε παλλαϊκή οργή ενάντια στην Αδελφότητα. Δύο ταυτόχρονες διαδικασίες –η ριζοσπαστικοποίηση του κόσμου και η συντηρητικοποίηση της Αδελφότητας– αλλάζουν σταδιακά το χαρακτήρα της ισλαμικής οργάνωσης και τους δεσμούς της με την αιγυπτιακή κοινωνία.

Ο Μόρσι υποχρεώθηκε να αποσύρει το διάταγμα και κάλεσε την αντιπολίτευση σε διάλογο. Οι συγκεντρωμένοι πανηγύρισαν, υποδεχόμενοι το γεγονός ως πρώτη νίκη, αλλά το κίνημα επιμένει να αποσυρθεί και το νέο σύνταγμα.
Το 2011, ο «γόρδιος δεσμός», που δημιουργούσαν οι ελιγμοί του Μουμπάρακ, κόπηκε από τη μαζική απεργία. Το εργατικό κίνημα, που έχει οργανώσει (κυριολεκτικά) χιλιάδες απεργίες μετά την ανατροπή του Μουμπάρακ, μπορεί και πάλι να γύρει την πλάστιγγα. Προς το παρόν πολλά ανεξάρτητα συνδικάτα στηρίζουν με ανακοινώσεις το κίνημα και καλούν σε διαδηλώσεις, ενώ οι εργάτες της Μαχάλα (η βιομηχανική πόλη που δίκαια θεωρείται «λίκνο της επανάστασης») έχουν βγει στους δρόμους ενάντια στον Μόρσι.

Στις 7 Δεκέμβρη, ενώ και πάλι εκατοντάδες χιλιάδες περικύκλωναν το προεδρικό μέγαρο, χιλιάδες διαδηλωτές στη Μαχάλα κατέλαβαν το δημαρχείο, απέκλεισαν την πόλη και την ανακήρυξαν «ανεξάρτητη από την κρατική εξουσία». Είναι πιθανό η «διακήρυξη ανεξαρτησίας» να είναι καθαρά συμβολική και η «απειλή» για εκλογή επαναστατικού συμβουλίου να μείνει στα λόγια. Αλλά ακόμα και η δήλωση της «ανεξαρτησίας» είναι ενδεικτική της κατάστασης που διαμορφώνεται στην Αίγυπτο…