Η «χαμένη γενιά» της Ευρώπης και μια εποχή εξεγέρσεων

φωτό επάνω: Το φλεγόμενο Husby πολιορκείται από τις δυνάμεις καταστολής. 

Επί μία εβδομάδα, 20 περίπου προάστια της Στοκχόλμης, αλλά και γειτονιές άλλων τουλάχιστον 5 πόλεων, συγκλονίστηκαν από οργισμένες διαδηλώσεις νέων, επεισόδια και εκτεταμένες καταστροφές. Οι περιγραφές για καμένα αυτοκίνητα, φωτιές σε σχολεία, αστυνομικά τμήματα και εστιατόρια στη Σουηδία προκάλεσε σε πολλούς σοκ. Τι συνέβη ξαφνικά στη Μέκκα του κοινωνικού καπιταλισμού;

Στην πραγματικότητα, η Σουηδία ακολουθεί τα χνάρια των ευρωπαϊκών καπιταλισμών, αλλά με κάποια χρόνια καθυστέρηση. Το σουηδικό μοντέλο βρέθηκε κι αυτό αντιμέτωπο με τα όρια του κεϊνσιανισμού και με μια οικονομική κρίση, τη δεκαετία του ’90. Ο σουηδικός καπιταλισμός ακολούθησε κι αυτός τη νεοφιλελεύθερη συνταγή για να ξεπεράσει τα προβλήματά του. Οι περικοπές κοινωνικών υπηρεσιών εξελίσσονται ασταμάτητα, ιδιαίτερα στις φτωχότερες περιοχές. Ο δημόσιος πλούτος ξεπουλήθηκε με ταχύτερους ρυθμούς από πολλές άλλες χώρες. Σχολεία και κέντρα υγείας ιδιωτικοποιήθηκαν, ενώ βιβλιοθήκες, κέντρα νεότητας κ.λπ. έκλεισαν. Η φορολόγηση των πλουσίων μειώθηκε.

Ανισότητα
Ποιες ήταν οι συνέπειες της φιλελευθεροποίησης; Η Σουηδία παραμένει μια από τις πιο «ίσες» κοινωνίες, καθώς ξεκινούσε από πολύ καλύτερη θέση σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές και μπήκε στη διαδικασία ξηλώματος του κοινωνικού κράτους με περίπου 15 χρόνια καθυστέρηση. Ωστόσο, τρέχει να «καλύψει» αυτήν την καθυστέρηση: Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, από τις 31 πιο ανεπτυγμένες οικονομίες, παγκόσμια, η Σουηδία είναι η χώρα με την ταχύτερη αύξηση των ανισοτήτων, τα τελευταία 10 χρόνια.
Μια νέα μόδα για τα παιδιά της σουηδικής αστικής τάξης είναι το vaskning. Παραγγέλνουν δύο μπουκάλια σαμπάνια και μετά διατάσσουν τον μπάρμαν να αδειάσει το ένα στο νεροχύτη. Την ίδια στιγμή, η ανεργία στους νέους βρίσκεται στο 24%. Αυτή η ταξική πόλωση προκαλεί οργή. Όπως σχολίασε δημοσιογράφος, «φανταστείτε να είσαι άνεργος έφηβος και να ακούς για το vaskning».

Αφορμή για την εξέγερση ήταν η δολοφονία ενός 69χρονου από την αστυνομία, στο προάστιο του Husby, αλλά και η ρατσιστική, προκλητική συμπεριφορά που επέδειξαν στη συνέχεια οι αστυνομικοί στον κόσμο της γειτονιάς. Όμως η οργή για την αστυνομική αυθαιρεσία συνδυαζόταν με την ταξική οργή: Το «ποτέ δεν θα γινόταν κάτι τέτοιο σε ένα πλούσιο προάστιο» ήταν μια διαδεδομένη αντίληψη στους νεαρούς διαδηλωτές του Husby.

Είναι χαρακτηριστικό των αλλαγών που έγιναν στη Σουηδία ότι τα «προβληματικά» προάστια, όπως το Husby, είναι αυτά που τη δεκαετία του ’70 φιλοξένησαν τα μεγάλα σχέδια ανέγερσης κατοικιών. Από σύμβολα κοινωνικής ένταξης, τα προάστια σήμερα έχουν γίνει γκέτο φτώχειας. Οι κατοικίες είναι πλέον συντριπτικά ιδιόκτητες και τα νοίκια έχουν απογειωθεί, ενώ τα κέντρα υγείας, τα κέντρα νεότητας κ.λπ. έχουν κλείσει ή ιδιωτικοποιηθεί.

Μαζί με τη φτώχεια και την ανεργία, υπάρχει και η αστυνομική αυθαιρεσία και ο ρατσισμός. Η δολοφονία του 69χρονου Πορτογάλου Ρέλβας-Μάρτινς και ο τρόπος δράσης της αστυνομίας συγκλόνισε τη γειτονιά. «Έφεραν ένα κάρο αστυνομικούς εδώ. Θα πίστευε κανείς ότι κυνηγάνε μεγάλη ομάδα τρομοκρατών, όχι έναν άνθρωπο με ένα μικρό μαχαίρι», δήλωσε ο Μίλος, ο 73χρονος γείτονας του θύματος. Και συμπληρώνει: «Αν ήταν Σουηδός δεν θα τον είχαν σκοτώσει. Είμαι σίγουρος γι’ αυτό».

Ποιος ευθύνεται για τη βία;
Αμέσως μετά τη δολοφονία, και ενώ οι πρώτοι κάτοικοι άρχισαν να συγκεντρώνονται, η αστυνομία πέρασε στην επίθεση. «Αρπάζουν κόσμο, τον γδύνουν και τον ταπεινώνουν μπροστά στους φίλους του», ισχυρίστηκε ένας νεαρός Σομαλός. Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες, τα πνεύματα άναψαν όταν οι αστυνομικοί άρχισαν να φωνάζουν «μαϊμούδες» και «νέγρους» τους συγκεντρωμένους νέους- και η βία ξέσπασε όταν ένα σκυλί της αστυνομίας επιτέθηκε σε μια μητέρα που είχε κατέβει στο δρόμο για να μαζέψει τον 14χρονο γιο της.

Η Quena Soruco, της ομάδας Megafonen που δραστηριοποιείται στο Husby, προσπαθώντας να στηρίξει κοινωνικά τους περιθωριοποιημένους νέους και να τους οργανώσει σε πολιτικές διεκδικήσεις, περιέγραψε τι συνέβη τις πρώτες ώρες: «Η αστυνομία κυνηγάει με τα σκυλιά ανθρώπους, χτυπάει με τα κλομπ κόσμο που είναι άοπλος κι ανυπεράσπιστος και απειλεί ανθρώπους που βρίσκονται στο δρόμο ότι θα φάνε ξύλο αν δε φύγουν». Σε συνέντευξη Τύπου, η Soruco αναρωτήθηκε: «Ποιον καλείς όταν είναι η αστυνομία αυτή που σου επιτίθεται;». Αυτό το ερώτημα εξηγεί τη βία των διαδηλωτών. Όπως είπε νεαρός διαδηλωτής: «Πιστεύω ότι οι φωτιές στα αυτοκίνητα της γειτονιάς πρέπει να σταματήσουν, αλλά το πετροβόλημα κατά της αστυνομίας δεν πρέπει να σταματήσει».

Διεθνές ζήτημα
Η Στοκχόλμη του 2013 ήταν η συνέχεια του Παρισιού του 2005, της Αθήνας του 2008, του Λονδίνου του 2011. Καμιά χώρα δεν μπορεί να ξεφύγει από το εκρηκτικό μίγμα που δημιουργεί στους νεανικούς πληθυσμούς της Ευρώπης η ανεργία, η φτώχεια, η έλλειψη μέλλοντος, και η επακόλουθη κλιμάκωση της αστυνόμευσης απέναντι στους «επικίνδυνους» νέους. Αυτή η «χαμένη γενιά» είναι διεθνές φαινόμενο, και οι γραμμές της πυκνώνουν συνέχεια, δημιουργώντας τις συνθήκες για μια εποχή εξεγέρσεων. Ωστόσο, δεν αρκεί να περιμένει κανείς τα οργισμένα αυθόρμητα ξεσπάσματα. Η πολιτική μάχη αποκτά σε τέτοιες συνθήκες καθοριστική σημασία για το πού θα οδηγήσουν τέτοιου τύπου γεγονότα. Η πολιτική συζήτηση στη Σουηδία είναι αποκαλυπτική.

Οι Σουηδοί Δημοκράτες, το κόμμα με νεοναζιστικές καταβολές, που σόκαρε με το 5,7% στις εκλογές του 2010, επιχειρεί να εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι η πλειοψηφία των εξεγερμένων ήταν μετανάστες για να καλλιεργήσει το ρατσιστικό μίσος. Στο πλευρό τους και μερίδα των ΜΜΕ, που εντοπίζει «αποτυχία της φιλομεταναστευτικής πολιτικής της Σουηδίας». Ο δημόσιος διάλογος είναι αποκαλυπτικός για τη χρησιμότητα του ρατσισμού στους από πάνω, καθώς μετατοπίζει την συζήτηση μακριά από το ρήμαγμα του κράτους πρόνοιας.

Ο ρατσισμός στην υπηρεσία του νεοφιλελευθερισμού
Η δανική εφημερίδα Jyllands-Posten (η ίδια που δημοσίευσε τα σκίτσα του Μωάμεθ το 2005), έκανε ακόμα πιο σαφή τη χρησιμότητα του ρατσισμού για τους νεοφιλελεύθερους, στο άρθρο της με τίτλο «Το Σουηδικό Ψέμα»: «Το πρόβλημα δεν είναι ότι η κυβέρνηση πρέπει να δαπανήσει χρήματα, αλλά είναι πολιτισμικό. Προκύπτει από την αβυσσαλέα διαφορά ανάμεσα στη νοοτροπία που έφτιαξε την πλούσια Σουηδία και την ξένη νοοτροπία που έδειξε η επιθετική πτέρυγα των νέων μεταναστών».
Απέναντι σε αυτό το κλίμα, είναι απολύτως κρίσιμη η ανάγκη ισχυρής πολιτικής και κοινωνικής Αριστεράς.

Πρώτα, όσον αφορά την οργάνωση της οργής. Στο Husby, τις μέρες της οργής, έγιναν και συγκεντρώσεις και δημόσιες εκδηλώσεις, με σεβασμό στους «βίαιους» διαδηλωτές, αλλά και προσπαθώντας να τους εξηγήσουν το αδιέξοδο των τυφλών καταστροφών. Αυτό εξηγείται από την προϊστορία της γειτονιάς. Τα τελευταία χρόνια, η κοινότητα είχε κινητοποιηθεί ενάντια στα σχέδια του δήμου για κατεδαφίσεις σπιτιών και αυξήσεις ενοικίων κατά 70% και νίκησε, είχε αποτρέψει την ιδιωτικοποίηση του κολυμβητηρίου. Άλλοι αγώνες, όπως αυτός ενάντια στο κλείσιμο του κέντρου υγείας, ηττήθηκαν. Αυτοί οι αγώνες και η δραστηριοποίηση τοπικών δικτύων αγωνιστών, κοινωνικών οργανώσεων, και δυνάμεων της Αριστεράς δίνουν μια άλλη προοπτική στους οργισμένους νέους. Επιπλέον, δημιούργησαν το υπόβαθρο για να γίνει μια σοβαρή συζήτηση για τις κοινωνικές αιτίες της εξέγερσης, αλλά και να υπερασπιστούν τους εξεγερμένους απέναντι στα συντηρητικά αντανακλαστικά, τόσο στην κεντρική πολιτική σκηνή όσο και στα media.

Τα μέλη της οργάνωσης Megafonen, με το κύρος της καθημερινής δουλειάς που κάνουν στο Husby, βγήκαν σε πολλά ΜΜΕ, εξήγησαν τα αίτια της βίας, έθεσαν αιτήματα για κοινωνική πολιτική και δεν υποτάχθηκαν στον εκβιασμό να καταδικάσουν τη βία. Κάτω από αυτήν την πίεση, ο Morgan Johansson των σοσιαλδημοκρατών υποχρεώθηκε να απαντήσει στις ακροδεξιές κραυγές: «Δεν είναι ζήτημα μετανάστευσης, είναι ταξικό ζήτημα».

Η Αριστερά και οι ερχόμενες εξεγέρσεις
Το μέλλον της Ευρώπης το περιέγραψε ο βρετανικός «Guardian», σε κεντρικό του άρθρο με τίτλο «Ταραχές στη Σουηδία: Αν η αστάθεια μπορεί να συμβεί και εκεί, τι μπορεί να ξεσπάσει αλλού;». Αν το μέλλον «κυοφορεί» εξεγέρσεις, η Αριστερά πρέπει να συγκρατήσει αυτό που είπε ο Σουηδός κωμικός Özz Nûjen  -«κατεστραμμένη ιδιοκτησία! Καμένα αυτοκίνητα! Πετάνε πέτρες!... κραυγάζουνε τα media. Ποιος μιλά για κατεστραμμένες παιδικές ηλικίες, καμένα όνειρα και πολιτικές με καρδιά πέτρα;»- και να οργανώσει τις δυνάμεις της, για να κάνει πράξη αυτό που έλεγε ένας παλιός Βρετανός μαρξιστής, καλωσορίζοντας μια νεανική εξέγερση στο Λονδίνο: «Να εξηγήσουμε σε αυτά τα παιδιά ότι πρέπει να πάρουν στα χέρια τους τον φούρνο κι όχι μόνο να αρπάξουν τα καρβέλια».

φωτό κάτω: Συγκέντρωση κατοίκων στο Husby, ενάντια στην αστυνομική βία. Στο βήμα στέλεχος του Rättvisepartiet Socialisterna (CWI), κάτοικος της γειτονιάς.

[[{"type":"media","view_mode":"media_large","fid":"1313","attributes":{"alt":"","class":"media-image","height":"337","typeof":"foaf:Image","width":"600"}}]]