40 χρόνια μετά τον Πινοσέτ

Σ τις 11 Σεπτέμβρη του 1973, στη Χιλή, η δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε ανατράπηκε από το στρατιωτικό πραξικόπημα του στρατηγού Πινοσέτ. Ο Αλιέντε πέθανε «με το όπλο στο χέρι» και μια απίστευτη κτηνωδία ξετυλίχτηκε ενάντια στο λαό της Χιλής.

Χιλιάδες άνθρωποι βασανίστηκαν, βιάστηκαν, δολοφονήθηκαν, ακρωτηριάστηκαν. Μόνο τους πρώτους μήνες της χούντας πάνω από 30.000 άνθρωποι εξοντώθηκαν, ενώ δεκάδες χιλιάδες εξορίστηκαν ή «εξαφανίστηκαν». Το τρίχρονο πείραμα του περάσματος στο σοσιαλισμό, μέσα από τον κοινοβουλευτικό δρόμο, είχε τραγικό τέλος.

Πολλά ερωτήματα δημιουργήθηκαν τότε και συνεχίζουν να υπάρχουν και σήμερα. Τι έφταιξε; Ήταν αναπόφευκτο; Μπορεί τελικά η Αριστερά να πάρει την κυβέρνηση και την εξουσία; Πολλές ερμηνείες δόθηκαν. Οι περισσότερες συντάχτηκαν με τη γραμμή του ΚΚ της Χιλής, όπως ότι οι Χιλιανοί εργάτες «προχώρησαν πολύ μακριά» και «εξώθησαν» τα αφεντικά, το στρατό και τη  CIA στη λύση του πραξικοπήματος.

Άλλοι, κυρίως από την επαναστατική Αριστερά της Χιλής, αλλά και παγκόσμια, έφτασαν στο αντίθετο συμπέρασμα. Δεν ήταν οι εργαζόμενοι και ο λαός που το πήγαν πολύ μακρια. Ήταν οι ηγεσίες τους που, αγνοώντας την ταξική πάλη και το πού το πήγαιναν από την αρχή οι αντίπαλοι, τους έδωσαν τη δυνατότητα και το χρόνο να ανασυνταχθούν, να κάνουν τις συμμαχίες τους (ντόπιες και διεθνείς) και να αντεπιτεθούν…

Τον Οκτώβριο του 1973, σε συνέντευξη που έδωσε στη γαλλίδα δημοσιογράφο Μαρία Λεόνε, ο Μιγκέλ Ενρίκεζ (ηγέτης του ΜΙΡ) θα κάνει τη δική του αποτίμηση: «Η κρίση του συστήματος εξουσίας, που είχε αναπτυχθεί από χρόνια στη Χιλή, αποκρυσταλλώθηκε με την ανάληψη της κυβέρνησης από τη Λαϊκή Ενότητα (ΛΕ)… Αυτή δημιούργησε τις προϋποθέσεις που θα μπορούσαν να είχαν χρησιμεύσει στην ανάληψη της εξουσίας από τους εργάτες και σε μια προλεταριακή επανάσταση, εάν η κυβέρνηση είχε χρησιμοποιηθεί σαν όργανο για τον αγώνα των εργατών. Αλλά το ρεφορμιστικό σχέδιο που δοκίμασε να εκτελέσει η ΛΕ δεν στράφηκε ενάντια στο σύνολο των κυρίαρχων τάξεων, δεν βασίστηκε στην επαναστατική οργάνωση των εργατών, στα δικά τους όργανα εξουσίας… Γι’ αυτό επιμένω, στη Χιλή δεν απέτυχε η Αριστερά, ούτε ο σοσιαλισμός, ούτε η επανάσταση, ούτε οι εργάτες. Στη Χιλή βρήκε τραγικό τέλος μια ρεφορμιστική αυταπάτη» (Ντοκουμέντα του MIR, εκδόσεις Εξάντας, 1975).

Η Λαϊκή Ενότητα
Στις 4 Σεπτέμβρη του 1970 η Λαϊκή Ενότητα, με πρόεδρο τον Αλιέντε, νίκησε στις προεδρικές εκλογές. Η Λαϊκή Ενότητα ήταν συνασπισμός 6 κομμάτων. Τα δυο μεγαλύτερα ήταν το Σοσιαλιστικό (στο οποίο ανήκε ο Αλιέντε) και το Κομουνιστικό Κόμμα. Και τα δύο είχαν ρίζες μέσα στην εργατική τάξη και τα συνδικάτα. Και τα δύο αυτοχαρακτηρίζονταν ως μαρξιστικά κόμματα.

Η Λαϊκή Ενότητα κέρδισε τις εκλογές με ένα πρόγραμμα που περιείχε  εθνικοποίηση των ορυχείων χαλκού, των ιδιωτικών τραπεζών και των επιχειρήσεων στρατηγικής σημασίας, όπως και των επιχειρήσεων στον τομέα παροχής υπηρεσιών. Αναδιανομή της γης, αυξήσεις στα μεροκάματα και μέτρα υπέρ των ανέργων και των ανθρώπων που ζούσαν στις παραγκουπόλεις.

Με τη «Δέσμευση των 6 σημείων», που υπέγραψε ο Αλιέντε για να σχηματίσει κυβέρνηση, η ΛΕ απέκλειε τις αλλαγές στο στρατό, την αστυνομία, τη δικαιοσύνη, την εκπαίδευση, την εκκλησία και τα ΜΜΕ. Υποσχόταν δηλαδή να αφήσει άθικτους τους βασικούς τομείς του κράτους και της καπιταλιστικής εξουσίας.

Ο λόγος που η κυβέρνηση της ΛΕ πανικόβαλε τους αστούς και τους ιμπεριαλιστές ήταν ότι άνοιξε το δρόμο στους αγώνες και οι μάζες βγήκαν στο προσκήνιο.

Η εκλογή του Αλλιέντε οδήγησε σε μια εκρηκτική ανάπτυξη όλων των κομμάτων της Αριστεράς. Δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές μπήκαν στις γραμμές του Σοσιαλιστικού Κόμματος (ΣΚ), του ΚΚ και του MIR (Κίνημα Επαναστατικής Αριστεράς), το οποίο, ενώ δεν συμμετείχε στην κυβέρνηση, τη στήριζε.

Κυρίως όμως οδήγησε σε μια τρομερή έξαρση των αγώνων –που ήδη προϋπήρχαν και έφεραν τη ΛΕ στην κυβέρνηση– τόσο των εργαζομένων όσο και των αγροτών, των ακτημόνων, των ανέργων, της νεολαίας.
Η αισιοδοξία, η αυτενέργεια και η διάθεση των μαζών να αλλάξουν την προηγούμενη κατάσταση και την κοινωνία συγκίνησε την Αριστερά παγκόσμια. Όλοι παρακολουθούσαν με αγωνία το «χιλιανό δρόμο για το σοσιαλισμό».

Το πραξικόπημα της 11ης Σεπτέμβρη δεν ήταν το πρώτο. Από πριν η Δεξιά, οι καπιταλιστές και η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχαν ξεκαθαρίσει το στόχο της ανατροπής της κυβέρνησης της Αριστεράς. Προηγούμενες απόπειρες πραξικοπήματος ή οικονομικού στραγγαλισμού είχαν αποτύχει μόνο χάρη στην ενεργοποίηση της εργατικής τάξης και των συμμάχων της.

Λοκ-άουτ
Τον Αύγουστο του 1972 οι επιχειρήσεις κάλεσαν σε εθνικό λοκ άουτ, που ακολουθήθηκε από ακινητοποίηση των φορτηγών με πρωτοβουλία των ιδιοκτητών τους μέσα στον Οκτώβρη. Αυτό σήμαινε στραγγαλισμό της κυκλοφορίας αγαθών και τροφίμων για όλη τη Χιλή.

Η ΛΕ απάντησε με το κάλεσμα διαδήλωσης για τον εορτασμό της 2ης επετείου από τη νίκη του Αλιέντε. Και ήταν η μεγαλύτερη συγκέντρωση στην ιστορία της χώρας. Το κλίμα και τα συνθήματα φανέρωναν το προχώρημα της συνείδησης των εργαζομένων. Περνώντας μπροστά από το Προεδρικό Μέγαρο, οι μάζες φώναζαν: «Alliende, Alliende, el pueblo te defiende». Δηλαδή, «Αλλιέντε, Αλλιέντε, ο λαός θα σε υπερασπιστεί». Επίσης καλούσαν για «Λαϊκή Εξουσία».

 Οι εργαζόμενοι πήραν κάθε δυνατό μέτρο για να σπάσουν την αντιδραστική απεργία. Εκατοντάδες εργοστάσια και επιχειρήσεις καταλήφθηκαν. Ταυτόχρονα οι εργάτες ανέλαβαν με επιτυχία να διευθύνουν τις επιχειρήσεις σε καθημερινή βάση.

Επιπλέον τα συνθήματα της διαδήλωσης έδειχναν σαφώς πως οι εργαζόμενοι προσπαθούσαν να προχωρήσουν πέρα από τα στενά όρια που τους έβαζαν οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί και οι ηγέτες της ΛΕ. Από  το 1972 είχαν δημιουργήσει νέες δικές τους οργανώσεις που τις ονόμαζαν Cordones Industriales (Συντονιστικές Εργοστασιακές Επιτροπές Αγώνα) και  Commandos Communales (Συνοικιακά Συντονιστικά).

Ήταν εκλεγμένες επιτροπές εργατών, οι οποίες μπορούσαν να είναι η  εναλλακτική λύση στους μηχανισμούς του κράτους. Aυτές οι Eπιτροπές Αγώνα δημιουργήθηκαν μέσα από την πάλη των εργαζομένων για να λύσουν άμεσα προβλήματα, ωστόσο πολύ γρήγορα υιοθέτησαν ένα πιο προχωρημένο πρόγραμμα που ξέφευγε από τα άμεσα αιτήματα και ήταν πιο προωθημένο από οτιδήποτε άλλο προτεινόταν από τα αριστερά κόμματα της χώρας.

Ανάμεσα στα άλλα, το πρόγραμμα αυτό δήλωνε υποστήριξη στην κυβέρνηση του Αλλιέντε «στο βαθμό που υπερασπίζεται τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων». Απαιτούσε «την απαλλοτρίωση όλων των μονοπωλίων με κεφάλαιο πάνω από 14 εκατ. εσκούδος, …εργατικό έλεγχο σε όλη την οικονομία μέσω επιτροπών αντιπροσώπων… άμεσα εκλεγμένων και ανακλητών από τη βάση και τέλος Λαϊκή Εθνοσυνέλευση που θα αντικαθιστούσε το αστικό κοινοβούλιο».

Και πράγματι, τα εργοστάσια λειτούργησαν, η παραγωγή δεν σταμάτησε και χιλιάδες εθελοντές επίταξαν φορτηγά και άλλα μέσα για να εξασφαλισθεί η διανομή αγαθών σε όλη τη χώρα. Η απεργία των αφεντικών απέτυχε…

Πραξικόπημα
Στις 29 Ιουνίου του 1973, όταν επιχειρήθηκε πραξικόπημα από τον στρατηγό Σουπέρ (που κρίθηκε πρόωρο από άλλους στρατηγούς που δεν συμμετείχαν), η αντίδραση των εργαζομένων ήταν και πάλι εκπληκτική. Εκατοντάδες εργοστάσια και γραφεία καταλήφθηκαν αμέσως, ενώ με τεράστιες διαδηλώσεις στις 30 Ιούνη (τόσο στο Σαντιάγο όσο και στην επαρχία) απέτρεψαν το πραξικόπημα.

Ποια ήταν η απάντηση του Αλιέντε και της ΛΕ; Να καλέσουν τους στρατηγούς στην κυβέρνηση… Επέτρεψαν στη Δεξιά να έχει εφημερίδες, ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς, άφησαν τους καπιταλιστές και τους γεωκτήμονες στην ουσία απείραχτους, έβαλαν εμπόδια στο προχώρημα της εργατικής τάξης… Ακόμα και τον σφαγέα Πινοσέτ τον θεωρούσαν «πιστό στο Σύνταγμα και τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση».

Στη Χιλή παίχτηκε για άλλη μια φορά στην ιστορία το ζήτημα της εξουσίας και του κράτους. Η ιδέα ότι το αστικό κράτος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να υπηρετήσει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης –όπως πίστευε ο Αλιέντε και το ΚΚ Χιλής– αποδείχθηκε ξανά λάθος. Η ιδέα ότι ο επαγγελματικός στρατός θα υπερασπιζόταν τη νόμιμη κυβέρνηση της Αριστεράς (όπως ισχυριζόταν το ΚΚ Χιλής) αποδείχθηκε επίσης καταστροφική.

Η κυβέρνηση, ο Αλιέντε και τα κόμματα της Αριστεράς αντί να εμπιστευτούν τη μόνη δύναμη που αποδεδειγμένα είχε δείξει τις δυνατότητές της να προχωρήσει σε σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, προσπαθούσαν να καθησυχάσουν τους αστούς με διάφορες συμφωνίες και υποχωρήσεις. Συμφωνίες που την κατάλληλη στιγμή οι καπιταλιστές και ο στρατός δεν δίστασαν να παραβιάσουν με τον πιο αιματηρό τρόπο.

Συμπεράσματα
Ο «χιλιανός δημοκρατικός δρόμος για το σοσιαλισμό» υπήρξε ο τάφος των ψευδαισθήσεων για μια ομαλή μετάβαση στο σοσιαλισμό –μέσα από το κοινοβούλιο και το σεβασμό των θεσμών του αστικού κράτους. Υπήρξε καταστροφικός για τον Αλιέντε, την Αριστερά, την εργατική τάξη και το λαό της Χιλής, με ποτάμια αίματος, γενοκτονία της Αριστεράς, επαναστατικής και ρεφορμιστικής, σφαγή των πρωτοπόρων εργατών-τριών που ήθελαν στην πράξη και στην καθημερινή τους ζωή να χτίσουν μια άλλη κοινωνία. Τον σοσιαλισμό.

Η αντίδραση (ντόπια και ξένη) δεν αρκέστηκε στο να ρίξει με πραξικόπημα τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Αλιέντε. Δεν αρκέστηκε στο να εξοντώσει τον «σύντροφο πρόεδρο, Αλιέντε». Ήθελε τη γενοκτονία αυτών που αμφισβήτησαν την οικονομική, πολιτική, ιδεολογική εξουσία των καπιταλιστών. Ο εχθρός δεν ήταν κύρια ο Αλιέντε. Αυτόν μπορούσαν να τον δολοφονήσουν, όπως και έκαναν. Ο εχθρός τότε, όπως και σήμερα, ήταν οι «από κάτω».