Νέο τοπίο στη Νότια Αφρική: Κοινωνική οργή, εργατικοί αγώνες, αναζητήσεις προς τα αριστερά

Η επιτυχία του ANC στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στο ένδοξο παρελθόν του και τον συναισθηματικό δεσμό εκατομμυρίων ανθρώπων με το κόμμα που γκρέμισε το Απαρτχάιντ. Η ίδια η προεκλογική εκστρατεία του κόμματος δεν στηρίχθηκε ούτε στα πεπραγμένα του ούτε στο πρόγραμμά του για το μέλλον, αλλά στο σύνθημα «Κάντε το για τον Μαντέλα». Η ηγεσία του Κογκρέσου προσπάθησε να εκμεταλλευτεί το γεγονός ότι ο Μαντέλα παρέμεινε στο κόμμα μέχρι τέλους, για να αντιμετωπίσει το κύμα επικρίσεων από τα αριστερά του. 

Ο δεύτερος λόγος έχει να κάνει με την αξιωματική αντιπολίτευση. Η Δημοκρατική Συμμαχία δεν είναι απλώς το ίδιο νεοφιλελεύθερη, αλλά εξακολουθεί να θεωρείται το «κόμμα των λευκών συμφερόντων». Η διαφθορά στο ANC και η προσπάθεια να εμφανιστεί ως «πολυφυλετική» της επέτρεψαν να κερδίσει τμήμα μαύρων ψήφων (σκαρφαλώνοντας έτσι από το 16,5% του 2009 στο 22,2%), αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι ακόμα και στους νεότερους Νοτιοαφρικανούς (18-34) ένα 50% πιστεύει ότι η DA θέλει να επαναφέρει το Απαρτχάιντ. Όλα αυτά την κάνουν την ιδανική αντίπαλο για το ANC. 

Νίκη με «πήλινα πόδια»

Ωστόσο η εκλογική νίκη του ANC έχει «πήλινα πόδια». 

Προεκλογικά, το κυβερνών κόμμα είδε κορυφαία, ιστορικά στελέχη που πρωταγωνίστησαν στον αγώνα ενάντια στο Απαρτχάιντ να οργανώνουν δημόσια καμπάνια που καλούσε τον κόσμο είτε να ψηφίσει μικρά κόμματα είτε να ρίξει άκυρο. Ανάμεσά τους ο Ronnie Kasrils, μέλος της ένοπλης πτέρυγας του ANC (Δόρυ του Έθνους), που είχε ιδρύσει ο Μαντέλα και υπουργός στην πρώτη κυβέρνηση μετά το Απαρτχάιντ και ο Vishwas Satgar, παλιό ηγετικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ο Ντέσμοντ Τούτου, η «ηθική πυξίδα του έθνους», δήλωσε πως για πρώτη φορά στη ζωή του δεν θα ψηφίσει το ANC. 

Το μεγαλύτερο πρόβλημα για το ANC είναι οι «γεννημένοι ελεύθεροι», τα παιδιά που γεννήθηκαν μετά το 1994. Προκαλώντας συχνά την οργή των γονιών τους –που υπέστησαν το Απαρτχάιντ– για «αχαριστία», οι νέοι άνθρωποι υποφέρουν από τη διακυβέρνηση του ANC και δεν έχουν δεσμούς μαζί του. Η πλειοψηφία τους επέλεξε να μην ψηφίσει. Το χάσμα γενεών είναι εμφανές: το 90% των πάνω από 30 ετών γράφτηκε στους εκλογικούς καταλόγους, έναντι του 60% των άνω των 20 ετών και του 30% των 18χρονων και 19χρονων «γεννημένων ελεύθερων». 

Η συνολική έκταση της αποχής δείχνει την αποδοκιμασία στο ANC. Από τους 32,6 εκατομμύρια κατοίκους με δικαίωμα ψήφου, 25 εκατομμύρια πήγαν να γραφτούν στους καταλόγους και 18,4 εκατομμύρια πήγαν τελικά στην κάλπη. Αυτή η αποχή βοήθησε το εκλογικό αποτέλεσμα του ANC, καθώς απείχαν κυρίως εκείνοι που δεν επρόκειτο να το ψήφιζαν. Αλλά αυτή είναι μια κοντόφθαλμη προσέγγιση. Η ουσία είναι πως το ANC έχει αποξενωθεί από αυτά τα εκατομμύρια ανθρώπους, και θα τους βρει μπροστά του στους δρόμους, και ενδεχομένως σε κάποιες άλλες κάλπες.

Προδομένες ελπίδες

Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του Απαρτχάιντ, η επίσημη ανεργία είναι στο 25%, ενώ η πραγματική ίσως φτάνει το 40%. Η ανεργία των νέων φτάνει το 70%. Η διαφθορά έχει περιορίσει την αποτελεσματικότητα και των όποιων σχεδίων βελτίωσης της ζωής των φτωχών (όπως το χτίσιμο κατοικιών και η παροχή νερού), την ώρα που το συγκρότημα όπου ζει ο Ζούμα έχει ποδοσφαιρικά γήπεδα, θέατρο κ.λπ., την ώρα που δίπλα σε γειτονιές χωρίς νερό οι αγροβιομηχανίες καμαρώνουν για τις προχωρημένες τεχνικές άρδευσης, την ώρα που η ενδημική φτώχεια χτυπά την περιοχή όπου εξάγεται το 80% της πλατίνας παγκοσμίως. 

Η ανισότητα έχει αυξηθεί σε σχέση με το 1994, τόσο μέσα στους μαύρους (με την ανάδειξη μιας μαύρης καπιταλιστικής ή κρατικής ελίτ) όσο και ανάμεσα σε μαύρους και λευκούς (με τους λευκούς επιχειρηματίες να ανοίγονται στη διεθνή αγορά, ξεπερνώντας τις κυρώσεις ενάντια στο Απαρτχάιντ, και να «εξαργυρώνουν» την παραχώρηση της πολιτικής δημοκρατίας με την ενίσχυση της οικονομικής τους θέσης). 

Η έλλειψη ισχυρής, ριζωμένης εναλλακτικής επιλογής έπαιξε καταλυτικό ρόλο στο να μην εκφραστεί πολιτικά η οργή γι’ αυτή την κατάσταση. Ο 38χρονος πάστορας Bright Masakona περιέγραψε εξαιρετικά το πολιτικό σοκ από το οποίο περνούν εκατομμύρια άνθρωποι: «Το κόμμα θάφτηκε μαζί με το φέρετρο του Νέλσον Μαντέλα. Αλλά νιώθω σαν να είμαι στη μέση μιας καταιγίδας και δεν ξέρω σε ποια κατεύθυνση να στραφώ». 

Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό, στον πολιτικό και κοινωνικό χώρο στα αριστερά του ANC εξελίσσεται μια πρωτοφανής κινητικότητα. 

Σε αυτές τις εκλογές συμμετείχε για πρώτη φορά το EFF (Economic Freedom Fighters, Μαχητές της Οικονομικής Ελευθερίας), κερδίζοντας το 6,4% και 1,17 εκατομμύρια ψήφους. Είναι το κόμμα που ίδρυσε ο Τζούλιους Μαλέμα, ο πρώην ηγέτης της Νεολαίας του ANC που διαγράφηκε στις αρχές του 2012. Ο Μαλέμα κερδίζει δημοτικότητα στους φτωχούς, προτείνοντας δραστική αναδιανομή του πλούτου, εθνικοποίηση των ορυχείων, των τραπεζών και της γης χωρίς αποζημίωση. Απευθύνεται στη νεολαία και στους απογοητευμένους των 20 χρόνων «ελευθερίας», ισχυριζόμενος πως «πραγματική ελευθερία σημαίνει ηλεκτρισμό, νερό, καλές δουλειές και αξιοπρεπείς μισθούς για όλους». Μετά τη σφαγή στη Μαρικάνα, όργωσε τα ορυχεία της χώρας βγάζοντας πύρινους λόγους υπέρ των εργατών και κατά του ANC. Με έμβλημα τον κόκκινο μπερέ, το EFF υιοθετεί το μείγμα επιθετικού μαύρου εθνικισμού και «σοσιαλιστικής» ρητορικής που χαρακτήριζε τα παλιά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα της Αφρικής. 

Εργατική εναλλακτική
Ωστόσο, πολύ πιο απειλητικές για το ANC και πολύ πιο ενδιαφέρουσες για την Αριστερά είναι οι διεργασίες μέσα στο οργανωμένο εργατικό κίνημα. Λόγω του ρόλου τους στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, τα συνδικάτα στη Νότια Αφρική διατηρούν τεράστια δύναμη και αριστερές παραδόσεις. Η αποτυχία της στρατηγικής της «τριμερούς συμμαχίας» (ANC, KK Νότιας Αφρικής και η εργατική συνομοσπονδία COSATU) απελευθερώνει αυτές τις πολύτιμες δυνάμεις προς τα αριστερά.

Το σημείο καμπής ήταν η Μαρικάνα. Η σφαγή θύμισε τις πρακτικές του Απαρτχάιντ ενάντια στους μαύρους εργάτες. Η συμπαιγνία αστυνομίας-κυβέρνησης-διοίκησης και φιλοκυβερνητικού συνδικάτου λειτούργησε ως αποκαλυπτικό σοκ. Η απεργία εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά σε όλα τα ορυχεία στα τέλη του 2012. Το αποτέλεσμα ήταν το φιλοκυβερνητικό συνδικάτο στα ορυχεία NUM να συρρικνωθεί, με το νέο, ανεξάρτητο AMCU να μαζικοποιείται ραγδαία. 

Στα τέλη του 2013, το NUMSA (μεταλλεργάτες), το μεγαλύτερο συνδικάτο στη χώρα με 350.000 μέλη, έκανε ένα ιστορικό συνέδριο. Σε αυτό αποφάσισε να αποσύρει τη στήριξή του στην «τριμερή». Οι στόχοι που έβαλε είναι: να διερευνηθεί η δυνατότητα οικοδόμησης ενός σοσιαλιστικού εργατικού κόμματος, να κινητοποιήσει τις δυνάμεις του για ένα νέο Ενιαίο Μέτωπο και ένα Κίνημα για το Σοσιαλισμό, να επαναδιεκδικήσει την COSATU από τα κάτω, να ενώσει το εργατικό κίνημα με τις μαζικές κοινωνικές κινητοποιήσεις των φτωχών και να αναδιοργανωθεί το ίδιο στη βάση του ελέγχου από τους εργάτες. 

Είναι η πρώτη φορά που η επαναστατική Αριστερά, που επέλεξε την ανεξαρτησία από την «τριμερή», αποκτά δυνατότητες να συνδεθεί και να παρέμβει σε ένα νέο ενιαίο μέτωπο πάλης, που θα συνδέει τους σοσιαλιστές, τις μαχητικές πτέρυγες του εργατικού κινήματος και το «ουράνιο τόξο» τοπικών, λαϊκών κινημάτων (για νερό, ενάντια στην καταστολή, για δουλειές κ.λπ.) που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια. 

Κοινωνικός αναβρασμός
Το πιο σημαντικό είναι πως όλα αυτά δεν γίνονται στο κενό. Το 2013 η αστυνομία κατέγραψε 1.800 «βίαιες διαδηλώσεις». Το 2014 ο αριθμός μάλλον θα ανέβει, καθώς ο μέχρι τώρα μέσος όρος είναι 5 «βίαιες διαδηλώσεις» τη μέρα. Είναι η οργή των φτωχών (διαδηλώσεις για νερό, σπίτια, ρεύμα κ.λπ.) που τροφοδοτείται από την αστυνομική καταστολή (7 νεκροί τις τελευταίες 2 εβδομάδες) που δείχνει πως στις δυνάμεις καταστολής αυξάνεται ταυτόχρονα ο φόβος αλλά και το «ελευθέρας» απέναντι στους διαδηλωτές. Αυτή η οργή είναι συχνά πολιτικά και οργανωτικά «τυφλή». Εκεί θα παίξει κρίσιμο ρόλο η προσπάθεια του εργατικού κινήματος με τις οργανωτικές και πολιτικές του παραδόσεις να συνδεθεί μαζί της. 

Το φόντο των φετινών εκλογών ήταν η απεργία 80.000 εργατών στα ορυχεία πλατίνας, που (ως την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές) κρατά 4 μήνες. Συνολικά, τα τελευταία 2 χρόνια η Νότια Αφρική είναι στην τελευταία θέση παγκοσμίως στην κατάταξη του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για την «εργασιακή αρμονία εργοδοσίας-εργαζομένων». Από τη σκοπιά του δικού μας κόσμου και της Αριστεράς βρίσκεται δηλαδή στην πρώτη θέση παγκοσμίως, είναι το «χρυσό μετάλλιο» της ταξικής πάλης. 

Πριν από 20 χρόνια, η μεγάλη στρατηγική συζήτηση κατά την ανατροπή του Απαρτχάιντ έληξε υπέρ της άποψης ότι προηγείται το δημοκρατικό στάδιο, η εθνική συμφιλίωση και η ανάπτυξη της οικονομίας, πριν από την «επίθεση» για την οικονομική δικαιοσύνη ή και το σοσιαλισμό. Αυτή η λογική οδήγησε στη σημερινή τραγική για τους εργαζομένους και τους φτωχούς κατάσταση. Είναι αυτοί οι εργαζόμενοι και οι φτωχοί που σήμερα κουράστηκαν να περιμένουν και δείχνουν πρόθυμοι να εξαπολύσουν μόνοι τους τον «δεύτερο γύρο» που αναβλήθηκε επ’ αόριστον το 1994...