Είκοσι πέντε χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου

Το γεγονός γιορτάστηκε με επισημότητα στο Βερολίνο, με την παρουσία της Μέρκελ.
Το Τείχος του Βερολίνου χτίστηκε στις 13 Αυγούστου 1961 και ήταν το σύμβολο του λεγόμενου Ψυχρού Πολέμου μεταξύ των πρώην συμμάχων και νικητών στον Β’ Παγκόσμιο (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία και Ρωσία του Στάλιν). 
Ονομάστηκε τότε «τείχος της ντροπής» από τους Δυτικούς και «αντιφασιστικό τείχος προστασίας» από την κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας. Ανεγέρθηκε στην καρδιά του Βερολίνου από την ανατολικογερμανική κυβέρνηση, στην προσπάθειά της να θέσει τέλος στην ολοένα και αυξανόμενη φυγή των κατοίκων της προς τη Δυτική Γερμανία και τη Δύση γενικότερα.
Το Βερολίνο και οι κάτοικοί του χωρίστηκαν στα δύο.
Οι εξεγέρσεις του 1989
Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου 25 χρόνια πριν, οι φωτογραφίες των χιλιάδων ανθρώπων που πανηγύριζαν και από τις δύο πλευρές, το ξανασμίξιμο φίλων και συγγενών, είχαν παγκόσμιο αντίκτυπο αλλά με διαφορετικά συναισθήματα. Όμως, σε κάθε περίπτωση, δεν ήταν ένα «ξαφνικό» γεγονός στην τότε παγκόσμια πολιτική κατάσταση.
Στην πραγματικότητα ήταν η κορυφή σε ένα κύμα εξεγέρσεων που ανέτρεψαν κυβερνήσεις στη μισή Ευρώπη (τη λεγόμενη τότε Ανατολική ή αυτοονομαζόμενη «κομμουνιστική» ή κατ’ άλλους «υπαρκτό σοσιαλισμό»).
Τυραννικές κυβερνήσεις που ασκούσαν ασφυκτικό έλεγχο πάνω στο λαό (με την αστυνομία, τη μυστική αστυνομία και εν ανάγκη το στρατό) έπεσαν με τρομερή ταχύτητα, η μία μετά την άλλη, όταν ήρθαν αντιμέτωπες με μαζικές διαδηλώσεις των λαών τους –που ζητούσαν δημοκρατία, ελευθερία και δικαιοσύνη.
Το συμπέρασμα για πολλούς/ες, με την ισχυρή επίδραση των Δυτικών ΜΜΕ και κυβερνήσεων, ήταν ότι η πτώση του Τείχους συμβόλιζε την αποτυχία του σοσιαλισμού και την υπεροχή του καπιταλισμού.
Οι υπερασπιστές του καπιταλιστικού συστήματος πανηγύριζαν με αυτή την ερμηνεία. Από την άλλη, οι περισσότεροι/ες στην Αριστερά παγκόσμια, που ήταν «υποψιασμένοι» πια ότι ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» δεν ήταν και τόσο υπαρκτός και που ντρέπονταν για τα τεκταινόμενα στην Ανατολική Ευρώπη, έπεσαν σε κατάθλιψη, αμηχανία και απογοήτευση. Πίστευαν ότι οι εξεγέρσεις ενάντια στα καθεστώτα του ανατολικού μπλοκ ήταν αιτία για να απελπιστούν, ήταν ένα βήμα οπισθοδρόμησης, και για πολλούς, πιθανώς οργανωμένες από τη CIA, ενάντια σε κοινωνίες που –παρά τα ελαττώματά τους– τουλάχιστον απέρριπταν τον καπιταλισμό.
Και οι δύο απόψεις μοιράζονταν τη λάθος αντίληψη ότι αυτό που υπήρχε στην Ανατολική Ευρώπη ήταν σοσιαλισμός.
Δεν ήταν όμως. Αυτές οι κοινωνίες, όπως και η ΕΣΣΔ –μετά την επικράτηση του Στάλιν– της οποίας ήταν «δορυφόροι» και την οποία είχαν ως πρότυπο, κυβερνιόντουσαν από μια μικρή μειοψηφία. Ταυτόχρονα, η πλειοψηφία των εργαζομένων και του λαού δεν είχαν ούτε ελευθερία, ούτε δημοκρατία, ούτε το δικαίωμα να διαδηλώσουν και να έχουν αιτήματα, ούτε τη δυνατότητα να παίρνουν μέρος στις αποφάσεις σε οποιοδήποτε επίπεδο (όπως είναι οι βασικές αρχές του σοσιαλισμού). Αντίθετα, βίωναν την εκμετάλλευση, την καταπίεση, και την αποξένωση από κάθε είδους κοινωνική και πολιτική διαδικασία, που είχε γίνει αποκλειστικότητα του κόμματος των κυρίαρχων και των «ειδικών» (όπως είναι οι βασικές αρχές του καπιταλισμού).
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς ξεκαθάριζαν από την αρχή ότι «η απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι έργο της ίδιας» και όχι κάποιων στο όνομά της. Ο Λένιν έλεγε στην αρχή της Ρωσικής Επανάστασης του 1917 ότι σκοπός της επανάστασης είναι η συμμετοχή των μαζών σε όλα τα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Ήταν γνωστή η φράση του «να καταφέρουμε να μπορεί η κάθε μαγείρισσα να κυβερνήσει». Αυτό δεν έγινε ποτέ μετά το θάνατό του, τον αρχικό εκφυλισμό της επανάστασης και τελικά τη νίκη της αντεπανάστασης.
Παρά την εκατέρωθεν ρητορεία, τότε, δυτικών και ανατολικών κυβερνήσεων και παραγόντων και τις υποτιθέμενες αγεφύρωτες διαφορές, η αλήθεια έβγαζε μάτια.
Τα συστήματα (καπιταλισμός και δήθεν κομμουνισμός) μοιράζονταν τις ίδιες βασικές αρχές. Μια ελάχιστη μειοψηφία είχε τον έλεγχο της κοινωνίας, τον έλεγχο των μέσων παραγωγής και των πλουτοπαραγωγικών πηγών, των αποφάσεων για το πώς θα χρησιμοποιηθούν, ποιοι θα έχουν τα προνόμια και τη δύναμη. Και αποφάσιζε για την εσωτερική και εξωτερική πολιτική, χωρίς να ρωτηθεί ο λαός.
Ήταν δηλαδή, και στο ανατολικό μπλοκ, ένα είδος καπιταλισμού (ο λεγόμενος κρατικός καπιταλισμός). Το ότι τα μέσα παραγωγής δεν ανήκαν σε μεμονωμένους καπιταλιστές αλλά στο κράτος (δηλαδή στην ελίτ της νομενκλατούρας) δεν κάνει μια κοινωνία σοσιαλιστική. 
Μια αναδρομή στην ιστορία μπορεί να βοηθήσει να το καταλάβουμε αυτό:
Οι «σύμμαχοι» και οι συμφωνίες τους
Πριν ακόμα τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, όταν έγινε σίγουρη η νίκη των «συμμάχων», ο Ρούζβελτ (ΗΠΑ), ο Τσόρτσιλ (Βρετανία) και ο Στάλιν (ΕΣΣΔ) είχαν μια σειρά συναντήσεων με σκοπό να συμφωνήσουν για τις μεταπολεμικές «ζώνες επιρροής». Τον Οκτώβρη του 1944 ο Τσόρτσιλ (όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του) πήγε στη Μόσχα για να συμφωνήσει με τον Στάλιν τη «μοιρασιά» στα Βαλκάνια.
Στο τέλος του πολέμου, το Φεβρουάριο του 1945, οι τρεις πρόεδροι συναντήθηκαν στη Γιάλτα και επισφραγίστηκε η μεταξύ τους συμφωνία για τις ζώνες επιρροής στον μεταπολεμικό χάρτη.
Αργότερα, μετά το Σεπτέμβρη του 1945, ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός των τριών, που δεν λυνόταν πια με συμφωνίες, έκανε την αρχή του λεγόμενου Ψυχρού Πολέμου, όπου οι πρώην σύμμαχοι χωρίστηκαν στα δύο (Δύση-Ανατολή) και έγιναν «εχθροί».
Η εγκαθίδρυση των «Λαϊκών Δημοκρατιών» στην Ανατολική Ευρώπη δεν έχει σε τίποτα να κάνει με την εξουσία, τη βούληση ή τη δημοκρατία των λαών. Ήταν αποτέλεσμα των παραπάνω συμφωνιών και επιβλήθηκε στους λαούς.
Γι’ αυτό, πολύ πριν από το 1989 υπάρχει μια πλούσια ιστορία αγώνων και εξεγέρσεων στην Ανατολική Ευρώπη, που ξεκίνησαν σχεδόν αμέσως μετά την προσάρτηση των χωρών αυτών στη ζώνη επιρροής της ΕΣΣΔ. Να θυμίσουμε την εξέγερση στην Ουγγαρία το 1956, που πνίγηκε στο αίμα (2.500 νεκροί/ες) με την εισβολή 2.000 ρωσικών τανκς; Τη λεγόμενη «Άνοιξη της Πράγας» το 1968, όπου και πάλι η εξέγερση της νεολαίας και του λαού κατεστάλη με τα τανκς;
Το συνδικάτο «Αλληλεγγύη» στην Πολωνία το 1980 που αγκάλιασε εκατομμύρια εργαζομένων;
Όλες οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης γνώρισαν εξεγέρσεις... Εξεγέρσεις «από τα κάτω», που ανέτρεψαν καθεστώτα που καμία σχέση δεν είχαν με σοσιαλισμό. Στη Ρουμανία, για παράδειγμα, εξεγέρθηκαν απέναντι στο δικτάτορα Τσαουσέσκου. 
Λίγο αργότερα, η κρίση (οικονομική και πολιτική) έφτασε και στη διάλυση της ΕΣΣΔ (Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών), αφού μία μία οι Δημοκρατίες της την εγκατέλειπαν γιατί αντί για συμμαχία, ισότητα και ελευθερία που τους είχαν δώσει οι μπολσεβίκοι στη Ρωσική Επανάσταση του 1917, η ΕΣΣΔ είχε καταντήσει ξανά «φυλακή των λαών».
Συμπεράσματα
Είναι μικρός ο χώρος για μια πλήρη ανάλυση των τότε γεγονότων. Υπάρχει όμως πλέον τεκμηριωμένη βιβλιογραφία και μαρτυρίες.
Αν πρέπει να θυμόμαστε κάτι, είναι ότι οι εξεγέρσεις ενάντια στα καθεστώτα του ανατολικού μπλοκ ήταν η έμμεση δικαίωση μιας βασικής αρχής του σοσιαλισμού: ότι οι εργαζόμενοι/ες, η νεολαία και ο λαός –που είναι η συντριπτική πλειοψηφία στην κοινωνία– έχουν τη δύναμη να νικήσουν ακόμα και τα πιο καταπιεστικά καθεστώτα.
Αλλά αυτή η πεποίθηση ήταν εξαιρετικά μειοψηφική στις απόψεις του κόσμου για το 1989.
Κι αν πρέπει να μαθαίνουμε κάτι, είναι ότι δεν φτάνει –παρότι απαραίτητη– η αυθόρμητη εξέγερση των λαών. Χρειάζεται και η οργάνωση, και η ξεκάθαρη πολιτική στόχευση. Πράγμα που έλειπε. Έτσι, ξεφορτώθηκαν ένα είδος καπιταλισμού (κρατικού) για να πέσουν στον δυτικό –δήθεν δημοκρατικό– καπιταλισμό και τελικά στο νεοφιλελευθερισμό, στην κρίση, τη φτώχεια, τη μετανάστευση. Δεν ήταν όμως μοιραίο αυτό, ούτε οφείλεται στην αποτυχία του σοσιαλισμού. Είναι θέμα ξεκαθαρίσματος του πού το πας και πώς. Κι αν τότε ήταν δύσκολα τα ξεκαθαρίσματα και οι συμμαχίες, σήμερα «βγάζουν μάτια».
Κι αν κάποιοι σήμερα πανηγυρίζουν για την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, καλά θα κάνουν να δουν και να παλέψουν τα καινούργια τείχη που υψώνει πλέον η «δημοκρατική» Δύση. Το τείχος που ύψωσε το Ισραήλ ή τα τείχη που υψώνει η «Ευρώπη-φρούριο» σε στεριές και θάλασσες και που κάθε μέρα στοιχίζουν τη ζωή ανθρώπων που για να γλιτώσουν από τον πόλεμο, τις σφαγές και την άκρατη φτώχεια, προσπαθούν να έρθουν στην Ευρώπη...