Τις επόμενες ημέρες θα κυκλοφορήσει -από τις εκδόσεις Red Marks, με επιμέλεια και εισαγωγή του σ. Δ. Κατσορίδα- ένα μικρό βιβλίο με κείμενα του Παντελή Πουλιόπουλου που αφορούν την περίοδο της «αυγής» του κομουνιστικού κινήματος και του ΚΚΕ. Πρόκειται για κείμενα του 1924 που αναφέρονται στη σύγκρουση της τριτοδιεθνιστικής ηγεσίας του ΚΚΕ με το «μενσεβικισμό» στην Ελλάδα. Αλλά και για κείμενα του 1927 που αφορούν την πρώιμη αντιπαράθεση ενός σημαντικού τμήματος αυτής της ηγεσίας, γύρω από τον Π. Πουλιόπουλο, με τη σταλινική ομάδα των «απεσταλμένων της Διεθνούς» που επρόκειτο να κυριαρχήσει στο ΚΚΕ, με κεντρική φιγούρα το Ν. Ζαχαριάδη. Όπως σημειώνει ο Δ. Κατσορίδας, είναι κείμενα που περιγράφουν την πορεία του ΚΚΕ από την μπολσεβικοποίηση στη σταλινοποίηση.
Σε κρίσιμες περιόδους η επιστροφή στην ιστορία είναι επιβεβλημένη. Το ΚΚΕ, για να απαντήσει στα υπαρξιακά ερωτήματα που έθεσαν οι ανατροπές του 1989, υποχρεώθηκε να επανεξετάσει κριτικά την ιστορία του κόμματος και να βάλει ερωτηματικό σε αποφάσεις και απόψεις που κάποτε θεωρούνταν «εικονίσματα». Η αναθεώρηση των αποφάσεων της 6ης Ολομέλειας (1934) που ανέλυσε τον ελληνικό καπιταλισμό ως «αστικοτσιφλικάδικο σχηματισμό» και όρισε το χαρακτήρα της επερχόμενης επανάστασης στην Ελλάδα ως «αστικοδημοκρατικό» εξακολουθεί να πηγαίνει χέρι-χέρι με τη συνέχεια της αναφοράς του ΚΚΕ στο Ν. Ζαχαριάδη, για να μην πούμε με τη μεγαλύτερη, ακόμα, αγιοποίησή του. Η επιλεκτική και αποσπασματική αποδοχή κάποιων θέσεων ή βασικών επιχειρημάτων που προέβαλλαν τότε τα «αντιπολιτευόμενα» στη σταλινική ορθοδοξία στελέχη ή ρεύματα εξακολουθεί να πηγαίνει χέρι-χέρι με την απώθηση στα σκοτάδια του συνολικού έργου και της συμβολής τους στο κομουνιστικό κίνημα. Ο Πουλιόπουλος είναι το κατεξοχήν, αλλά όχι μοναδικό, παράδειγμα.
Ο Π. Πουλιόπουλος δεν υπήρξε προϊόν κάποιας κλειστής εσωκομματικής αντιπαράθεσης.
Αναδείχθηκε μέσα από τα καυτά μέτωπα του αγώνα. Η δράση του άρχισε στο μικρασιατικό μέτωπο, όπου υπήρξε κεντρικός οργανωτής της αντιπολεμικής και αντιμιλιταριστικής δράσης των κομουνιστών του ΣΕΚΕ. Με την κατάρρευση του μετώπου και την επιστροφή, πρωτοστάτησε στο κίνημα των Παλαιών Πολεμιστών, το πρώτο στην Ελλάδα αυθεντικό «κοινωνικό κίνημα» (με τη σημασία που πήρε ο όρος στη μετά το Σιάτλ διεθνή συζήτηση στην Αριστερά), που πέρα από τη συνέχεια της αντιμιλιταριστικής δράσης κατόρθωσε να επιβάλει στο τότε καθεστώς μια πρώτη αγροτική μεταρρύθμιση, με τη διανομή γης στους βετεράνους του πολέμου ή στις οικογένειες των νεκρών και των σακατεμένων.
Η κομουνιστική Αριστερά της εποχής συγκρούστηκε σκληρά με τη Μεγάλη Ιδέα, με τους βαλκανικούς πολέμους και τη μικρασιατική εκστρατεία, με το βενιζελισμό. Η υπόκλιση απέναντι σε αυτά τα βάθρα του ελληνικού εθνικισμού σφυρηλατήθηκε (ακόμα και μέσα στην Αριστερά) στις επόμενες δεκαετίες, αλλά δεν έχει σχέση με τις ιδέες και τους αγώνες των κομουνιστών της δεκαετίας του ’20 και του ’30.
Μέσα σε αυτές τις συγκρούσεις, οι αντιπολεμικοί αγωνιστές συνδέθηκαν στενά με τους κύκλους του νεαρού εργατικού κινήματος. Από τους Παλαιούς Πολεμιστές, από τις εργατικές οργανώσεις του Πειραιά, του Βόλου, της Θεσσαλονίκης κ.ά. προέκυψε η νέα ηγεσία που προσανατόλισε το ΚΚΕ στην οργανική σύνδεση με την Τρίτη Διεθνή.
Ο πρώτος γραμματέας του ΚΚΕ
Αυτοί οι «νέοι λύκοι» του κινήματος και του κομουνισμού έκριναν ότι η ηγεσία της πρώιμης περιόδου του ΣΕΚΕ, η ηγεσία που δήλωνε ότι η ανάπτυξη του κόμματος έχει ανάγκη «μακράς νομίμου υπάρξεως», δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη μεταπολεμική κρίση και τους εργατικούς-λαϊκούς αγώνες που ξέσπασαν με ορμή. Απαίτησαν την άμεση σύνδεση του κόμματος με την Κομιντέρν και ανέλαβαν την ηγεσία του μέσα από τη διαδικασία της «μπολσεβικοποίησης», σε σύγκρουση με το «μενσεβικισμό» (το κράμα λαϊκισμού, αναρχισμού και βενιζελισμού) των παλαιότερων.
Η «τομή» σε αυτήν τη διαδικασία είναι το 3ο (έκτακτο) Συνέδριο του ΚΚΕ (1924), όπου στη θέση του γραμματέα της ΚΕ αναδεικνύεται ο Πουλιόπουλος.
Έχοντας πλατιά μόρφωση και γνωρίζοντας πολλές ξένες γλώσσες, ο Πουλιόπουλος έχει προλάβει να διαμορφώσει έναν αξιοθαύμαστο πυρήνα μαρξιστικής συγκρότησης.
Αναλαμβάνει την αντιπαράθεση με το «μενσεβικισμό» χτίζοντας τα θεμέλια ενός στρατηγικού προσανατολισμού του κόμματος, μιας ταξικής ανάλυσης της ελληνικής κοινωνίας, μιας τακτικής αντιμετώπισης καυτών προβλημάτων της εποχής.
Καπιταλισμός
Αναγνωρίζει τον ελληνικό καπιταλισμό ως τον πιο ισχυρό των Βαλκανίων. Βλέπει το ζήτημα του ιμπεριαλισμού όχι ως δουλική «εξάρτηση», αλλά ως εθελοντικό και αμοιβαία επωφελή συνεταιρισμό της ντόπιας κυρίαρχης τάξης με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Επιμένει στον σοσιαλιστικό χαρακτήρα της επερχόμενης επανάστασης στην Ελλάδα, υπογραμμίζοντας ότι οι προϋποθέσεις γι’ αυτήν αφορούν κύρια τον υποκειμενικό και όχι τον αντικειμενικό-ιστορικό παράγοντα. Σε πείσμα των μετέπειτα σταλινικών συκοφαντιών, δίνει έμφαση στη φτώχεια και την καταπίεση των αγροτών, προβλέποντας το επαναστατικό δυναμικό μιας εργατοαγροτικής συμμαχίας. Σε πείσμα των αναλύσεων της εποχής που έβλεπαν τους πρόσφυγες ως πιθανή μαζική βάση ενός φασιστικού κόμματος, επιμένει ότι η προσφυγιά είναι σύμμαχος του εργατικού κινήματος και δεξαμενή για την Αριστερά.
Ο Πουλιόπουλος αναλαμβάνει το κόστος της λαθεμένης γραμμής του κόμματος και του βαλκανικού τμήματος της Διεθνούς για τα «εθνικά» (το σύνθημα «ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία-Θράκη») απέναντι στα δικαστήρια. Με το ίδιο θάρρος μέσα στο κόμμα και στη Διεθνή, συγκρούεται με αυτήν τη γραμμή, δίνοντας μάθημα για τη διαφορά μεταξύ μιας διεθνιστικής-αντιιμπεριαλιστικής πολιτικής και ενός κούφιου «επαναστατικού ρομαντισμού» που επιχειρούσε -λαθεμένα!- να στηρίξει την πολιτική του μεγαλύτερου τμήματος της Διεθνούς, του ΚΚ στη Βουλγαρία.
Ο αντισταλινισμός
Έχοντας αυτό το υπόβαθρο, ο Πουλιόπουλος διαβλέπει αμέσως τη σημασία της διαμάχης μεταξύ της Αριστερής Αντιπολίτευσης και της νέας σταλινικής ηγεσίας στο ΚΚΣΕ και στη Διεθνή. Τάσσεται έγκαιρα και ανεπιφύλακτα με το μέρος του Τρότσκι και των αντιπολιτευόμενων. Απαιτεί ενημερώσεις, στοιχεία, πολιτική συζήτηση...
Η μοίρα όσων το έκαναν ήταν προδιαγεγραμμένη. Η εκκαθάριση του Πουλιόπουλου, του Π. Γιατσόπουλου, αλλά και του Σ. Μάξιμου, του Σκλάβου, του Χαϊνόγλου κ.ά. από την ηγεσία του ΚΚΕ δεν υπήρξε μια «εσωτερική» διεργασία του κόμματος, αλλά αποτέλεσμα παρέμβασης της σταλινοποιημένης Διεθνούς.
Σε αυτό το διάστημα ο Πουλιόπουλος γράφει το κορυφαίο βιβλίο του: «Σοσιαλιστική ή Δημοκρατική Επανάσταση στην Ελλάδα;». Εκεί συμπυκνώνει τις προηγούμενες προγραμματικές επεξεργασίες του, αλλά και προειδοποιεί για τις στρατηγικές προϋποθέσεις της τραγικής ήττας του 1945-49.
Ο Πουλιόπουλος έζησε τα τελευταία 8 χρόνια της ζωής του στις φυλακές. Εκτελέστηκε από τον φασιστικό ιταλικό στρατό το 1943 στο Νεζερό. Ο θάνατός του ήταν μια προκαταβολική απάντηση στην κορυφαία σταλινική συκοφαντία: ότι οι τροτσκιστές συνεργάστηκαν με τους φασίστες και ναζήδες στην Κατοχή...