50 χρόνια από τα Ιουλιανά του 1965

Η αυθόρμητη παρέμβαση των λαϊκών μαζών και των εργαζομένων στο πολιτικό προσκήνιο, η σύγκρουση με τις δυνάμεις καταστολής στη διάρκεια των κινητοποιήσεων, η εντυπωσιακή παρουσία της νεολαίας, τα ευρηματικά συνθήματα και πλακάτ, το ξεπέρασμα των πολιτικών ηγεσιών, ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά της. 
Και από την άλλη, ήταν ο φόβος και η κρίση των παραδοσιακών συντηρητικών πολιτικών σχηματισμών της άρχουσας τάξης, που βλέπουν, λίγα χρόνια μετά τη νίκη τους στον Εμφύλιο, να αμφισβητείται η κυριαρχία τους. 
Στα Ιουλιανά συγκρούστηκαν δύο κόσμοι: από τη μία ήταν το «πεζοδρόμιο», η «οχλοκρατία» και οι «αλήτες», δηλαδή οι εργαζόμενοι/ες, η νεολαία, ο λαός. Από την άλλη, η κυρίαρχη τάξη, το παλάτι, τα αστικά κόμματα και τα στηρίγματά τους (κράτος και παρακρατικές οργανώσεις).
Ήταν μια ταξική σύγκρουση φανερή και ξεκάθαρη για τη μια μεριά (κυρίαρχη τάξη), αλλά, δυστυχώς, καθόλου ξεκάθαρη για την ηγεσία της τότε Αριστεράς (ΕΔΑ και παράνομο ΚΚΕ).
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να συζητάμε σήμερα τα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Λόγοι ενημέρωσης, ιστορίας του κινήματός μας, συνέχειας κ.λπ. Ο κυριότερος, όμως, είναι για να μαθαίνουμε στη σημερινή συγκυρία πώς να μην κάνουμε τα λάθη που έγιναν τότε. Γιατί, παρά τον αναμφισβήτητο ηρωισμό των αγωνιστών της, η ΕΔΑ βρέθηκε στην ουρά των γεγονότων και του κόσμου που βγήκε στους αγώνες, τον άφησε ακάλυπτο και απροετοίμαστο για τη συνέχεια των συγκρούσεων. Έτσι, το πραξικόπημα του 1967, που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, την έπιασε στον ύπνο.
Θα προσπαθήσουμε, με ένα αφιέρωμα που αυτό είναι το πρώτο μέρος του, να δείξουμε τι ήταν αυτή η κορυφαία σύγκρουση.
Προς τα Ιουλιανά
Η έκρηξη των Ιουλιανών δεν μπορεί να κατανοηθεί χωρίς την ιστορία του κινήματος και της Αριστεράς μετά την ήττα στον Εμφύλιο το 1949.
Η εκλογική νίκη της ΕΔΑ, το 1958, ήρθε παρά τον περιορισμό των μεγάλων εργατικών ή νεολαιίστικων αγώνων στο μετεμφυλιακό κράτος της βίας και της τρομοκρατίας και της αντικομουνιστικής υστερίας. Με αυτό το κλίμα συγκρούστηκαν οι αγώνες για τη δημοκρατία, την κατάργηση της έκτακτης νομοθεσίας (στρατοδικεία, φυλακές, εκτελέσεις κ.λπ.), το Κυπριακό, την εκπαίδευση. 
Η εκλογική νίκη της ΕΔΑ έγινε σπινθήρας για την ανάταξη των κινημάτων. Του εργατικού στην αρχή (1960), του φοιτητικού, του νεολαιίστικου, των κινημάτων για την ειρήνη, τον αφοπλισμό, τη δημοκρατία. 
 Η δεκαετία του ’60 ξεκινάει με μια τεράστια απεργία των οικοδόμων το Δεκέμβριο του 1960, η οποία συγκρούεται με τις δυνάμεις καταστολής (πάνω από 150 τραυματίες και 179 συλλήψεις). Είναι η πρώτη μιας σειράς απεργιών και σκληρών αγώνων αυτού του κλάδου (Αύγουστος του ’61, Απρίλης του ’62, Ιανουάριος του ’63 κ.λπ.) που πέρα από την επιτυχία που είχαν στα αιτήματά τους, στην ουσία άνοιξαν το δρόμο για πλήθος άλλους εργατικούς κλάδους και τη φοιτητική νεολαία. Ακολούθησαν οι κλωστοϋφαντουργοί, οι μεταλλωρύχοι, οι τσιμεντεργάτες... Το 1963 γίνεται η μεγάλη απεργία των δασκάλων και των καθηγητών που καταλήγει στην επιστράτευσή τους από την κυβέρνηση.
Νεολαία
Το Νοέμβριο του 1961 αρχίζουν οι κινητοποιήσεις των μαθητών των νυχτερινών σχολείων. Την άνοιξη του 1962, η βίαιη εισβολή της αστυνομίας στους πανεπιστημιακούς χώρους, παραβιάζοντας το ακαδημαϊκό άσυλο, βάζει τις βάσεις για το κίνημα του «114». Τους τελευταίους μήνες του ’62 και στις αρχές του ’63 αρχίζουν οι κινητοποιήσεις για το 15% για την παιδεία. Οι αγώνες αυτοί ανθούν παράλληλα με τις πρώτες κινήσεις για την ειρήνη, τον αφοπλισμό, ενάντια στις ξένες βάσεις στην Ελλάδα.
Έναν μήνα μετά, η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρ. Λαμπράκη θα γίνει αφορμή για την πρωτοφανή κορύφωση του νεολαιίστικου κινήματος. Στην κηδεία κατεβαίνει ένας τεράστιος αριθμός ανθρώπων (500-700 χιλιάδες) και αμέσως ιδρύεται η Δημοκρατική Κίνηση Νέων «Γρηγόρης Λαμπράκης», η οποία ταχύτατα θα εξαπλωθεί αυθόρμητα σ’ όλη την Ελλάδα. 
Οι εκλογές του ’61 («βίας και νοθείας») πέτυχαν το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδίωκαν. Αντί να αποτελέσουν απάντηση στην ανασύνταξη του αριστερού μπλοκ (ΕΔΑ), απονομιμοποίησαν τη Δεξιά και το κράτος. 
Οι μαζικοί αγώνες της περιόδου 1962-63 θα οδηγήσουν στην ανατροπή του Καραμανλή και της ΕΡΕ στις εκλογές του Νοέμβρη του 1963 και του Φλεβάρη του 1964.
Ενώ η Αριστερά διατηρεί σημαντικές θέσεις και επιρροή στις λαϊκές μάζες, η επιδίωξη της ηγεσίας του ΚΚΕ και της ΕΔΑ ήταν να κερδίσει την αναγνώριση του πολιτικού κόσμου ως ένα «εθνικό», «υπεύθυνο» κόμμα, σεβόμενο τα πλαίσια και τους κανόνες του επίσημου πολιτικού παιχνιδιού. Η δημιουργία της Ένωσης Κέντρου (1961) είχε σκοπό να αποτελέσει ένα ανάχωμα ανάμεσα στο κίνημα και την Αριστερά. Ουδέποτε ο ιδρυτής της, Γεώργιος Παπανδρέου, έβλεπε «συμμαχίες» με την Αριστερά.
Για την ηγεσία της ΕΔΑ ως κυρίαρχη αντίθεση εκτιμάται η αντίθεση ανάμεσα στη «μεγάλη πλειοψηφία –εργάτες, αγρότες, μεσαία στρώματα των πόλεων, εθνική αστική τάξη, πατριωτική διανόηση, νεολαία– από τη μία, και την ιμπεριαλιστική εξάρτηση, από την άλλη. Η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας δεν αγνοείται αλλά παραμένει στη σκιά. Ο στρατηγικός στόχος που τίθεται στο πρόγραμμα της ΕΔΑ είναι η «Εθνική Δημοκρατική Αλλαγή» που θα επιτευχθεί –σύμφωνα με τον Λ. Κύρκο– βάσει «της οικονομικής ανάπτυξης με την εκβιομηχάνιση, της πολιτιστικής επαναστάσεως και του συγχρονισμού των θεσμών», καλύπτοντας «την τεράστια απόσταση που μας χωρίζει από τα προηγμένα κράτη της Ευρώπης»...
Ως «πρώτο βήμα» για την πραγματοποίηση της «Αλλαγής» τίθεται η απομάκρυνση της κυβέρνησης Καραμανλή από την εξουσία. Όμως, αυτός ο στόχος για την ηγεσία της ΕΔΑ δεν σήμαινε την οργάνωση και κινητοποίηση του λαϊκού παράγοντα, την ανάπτυξη μαζικών αγώνων ενάντια στο καθεστώς της βίας και τρομοκρατίας. Αλλά μια σειρά συμφωνίες με στόχο την εκλογική αποτυχία της ΕΡΕ. Όχι μόνο απουσιάζει κάθε κριτική στην ΕΚ, αλλά εξωραΐζεται ο ρόλος και ο χαρακτήρας της. Η ΕΔΑ μετατρέπεται σε ουρά της ΕΚ και την ενισχύει με κάθε τρόπο. Η αγωνιστική διάθεση, τα αντιιμπεριαλιστικά αισθήματα, η απαίτηση πλατιών λαϊκών μαζών για αποτίναξη του καθεστώτος της τρομοκρατίας, ευνουχίζονται, διαστρέφονται και ο κόσμος πιέζεται να δεχτεί πως ο μόνος δρόμος είναι η άνοδος της ΕΚ στην εξουσία. Πέρα από κάποιες χλιαρές διαμαρτυρίες, η ΕΔΑ δεν απαντά στις επιθέσεις, στον αντικομουνισμό, στον «διμέτωπο» (ενάντια σε Δεξιά και Αριστερά) που εξαπολύει ο Παπανδρέου, ενώ στις εκλογές του ’64 η ΕΔΑ αφήνει 24 εκλογικές περιφέρειες χωρίς δικές της υποψηφιότητες για να ψηφιστεί η ΕΚ.
Η νίκη της ΕΚ στις εκλογές του ’63 και του ’64 δεν έκαμψε το εργατικό συνδικαλιστικό κίνημα. Τα 115 συνεργαζόμενα σωματεία (ΣΕΟ) φτάνουν τα 400, και το απεργιακό κίνημα μετά από μια εξαιρετικά μικρή περίοδο χάριτος συνεχίζει δυναμικά. Οι απεργίες συνεχώς αυξάνονται και στην ουσία βρισκόμαστε μπροστά σε μια διεκδικητική έκρηξη.
Αγνοώντας τον συγκεκριμένο ταξικό χαρακτήρα και ρόλο του κράτους, όπως και έχοντας ψευδαισθήσεις για τη «δημοκρατικότητα» της εθνικής αστικής τάξης, η ΕΔΑ θεωρεί ότι μπορούν να επιτευχθούν ουσιαστικές αλλαγές σε όλους τους τομείς με κυβέρνηση ΕΚ.
 Έτσι, όταν ξέσπασαν τα Ιουλιανά, η ΕΔΑ δεν ήταν –όπως θα μπορούσε– έτοιμη να τα αξιοποιήσει πολιτικά... Αλλά αυτά θα τα δούμε στην επόμενη «ΕΑ».