Ασκήσεις οικο-ιμπεριαλισμού

Την παραμονή της Διεθνούς Διάσκεψης για το Κλίμα στη Γαλλία (COP21) πραγματοποιήθηκαν περίπου 2.000 διαδηλώσεις σε πάνω από 100 πόλεις σε όλο τον κόσμο υπέρ μιας δεσμευτικής συμφωνίας για την κλιματική αλλαγή. Στην Αθήνα, μια αναιμική κινητοποίηση στο Σύνταγμα σχεδόν επισκιάστηκε από έναν συρφετό Αϊβασίληδων, που έτρεξαν στο κέντρο, φυσικά για φιλανθρωπικούς σκοπούς και με χορηγούς τύπου Coca Cola...
Στο στρατοκρατούμενο Παρίσι, ωστόσο, σώθηκαν κάπως τα προσχήματα. Περίπου 300 διαδηλωτές προσήχθησαν ή συνελήφθησαν την Κυριακή, σπάζοντας την απαγόρευση των διαδηλώσεων και διαταράσσοντας την απολίτικη «οικουμενικότητα» της Διάσκεψης. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι αποτέλεσαν ιδεώδες πρόσχημα για να στεγανοποιηθεί η COP21 από κάθε επίδραση κινήματος.
Δολοφονικός 
αγρο-ιμπεριαλισμός
Ο περιορισμός της συζήτησης για την κλιματική αλλαγή σε επίπεδο τεχνοκρατικό και αποϊδεολογικοποιημένο αποτέλεσε στρατηγική προτεραιότητα των πολιτικών ελίτ από την εποχή της Διάσκεψης του Κιότο (1997). Κι αυτή η στρατηγική πέτυχε, αφού όλες οι  ενδιάμεσες διασκέψεις (Μπαλί 2007, Κοπεγχάγη 2009) κατέληξαν σε συμφωνίες χωρίς δεσμεύσεις για τις κατεξοχήν ρυπαίνουσες χώρες. Το μόνο πραγματικά εφαρμοσμένο μέτρο, που απέμεινε από το Κιότο, είναι το εμπόριο ρύπων, το ελεεινό κερδοσκοπικό παζάρι που αναποδογύρισε σε βάρος των φτωχότερων χωρών την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»: τελικά, ο ρυπαίνων επιδοτείται και ο ρυπαινόμενος τιμωρείται.
Το χρηματιστήριο της ρύπανσης, μαζί με τη χειραγωγημένη στροφή στα βιοκαύσιμα, που σε ορισμένες χώρες της τροπικής ζώνης εξασφαλίστηκε με συστηματική αποδάσωση, εκτοπισμό ντόπιων πληθυσμών και καταστροφή της βιοποικιλότητας, μετέτρεψαν τη λεγόμενη πράσινη οικονομία σε έναν, συχνά αιματηρό, οικο-ιμπεριαλισμό σε βάρος του αναπτυσσόμενου κόσμου. (Ένα παράδειγμα: Στην ιστοσελίδα www.globalwitness.org, ένα παρατηρητήριο για τον περιβαλλοντικό βιασμό των φτωχών χωρών από πολυεθνικές, φιλοξενείται ένα ιδιότυπο αφιέρωμα στην COP21 και εκτίθενται τα πορτρέτα ακτιβιστών που δολοφονήθηκαν τον τελευταίο χρόνο, υπερασπιζόμενοι το περιβάλλον και τη γη τους από εταιρείες-άρπαγες κάθε είδους, θύματα κυρίως του αγρο-ιμπεριαλισμού των βιοκαυσίμων). 
Πάτσγουορκ 
αυτοδεσμεύσεων
Η COP21 δεν απέχει πολύ από τον οικο-ιμπεριαλισμό στον οποίον εξέτρεψαν οι διεθνείς ελίτ τις πιέσεις της κοινής γνώμης και τις αποκαλύψεις της επιστημονικής κοινότητας για την απειλή της υπερθέρμανσης. Ρητορικά, ο κεντρικός στόχος της COP21 είναι να περιοριστεί η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη τις επόμενες δεκαετίες στους 2ο C σε σχέση με τα επίπεδα της προβιομηχανικής εποχής. Πώς θα γίνει αυτό; Περίπου 170 χώρες έχουν υποβάλει σχέδια για τη συνεισφορά τους στη συγκράτηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Παρά τις διακηρύξεις για νομικά δεσμευτική συμφωνία, δεν αναμένεται τίποτα περισσότερο από έναν χάρτη «εθνικών αυτοδεσμεύσεων».
Από πουθενά δεν προκύπτει ότι αυτό το πάτσγουορκ οδηγεί στην επιθυμητή συγκράτηση της υπερθέρμανσης. Αυτό που προκύπτει σαφώς είναι η μεταφορά της πίεσης από τις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες, οι οποίες ευθύνονται για την εκπομπή του 80% των ρύπων, στις φτωχές που επωμίζονται το κόστος μιας ακριβής εξυγίανσης του ενεργειακού τους μίγματος. Στο μεταξύ, είναι υποχρεωμένες να υφίστανται την επ’ αόριστον, αποκλειστική και πάμφθηνη εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων τους από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές χώρες και τις πολυεθνικές τους. 
Αλλά επειδή η ενεργειακά άπληστη Δύση είναι… γενναιόδωρη, θα χρηματοδοτήσει την ενεργειακή αυτοσυγκράτηση των φτωχών χωρών με επενδύσεις 100 δισ. δολαρίων το χρόνο μέχρι το 2020. Φυσικά, ο διάβολος κρύβεται πάντα στις λεπτομέρειες. Η ΕΕ, για παράδειγμα, που επαίρεται για την οικολογική της πρωτοπορία, υπόσχεται να συμβάλει με περίπου 15 δισ. το χρόνο, αλλά απαιτεί «ευνοϊκό περιβάλλον που να εξασφαλίζει την πλήρη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα» (ECOFIN, 10/11/2015). Με λίγα λόγια, η υπόθεση κλίμα χρησιμοποιείται για μια επιδοτούμενη επενδυτική διείσδυση των ευρωπαϊκών «πράσινων» επιχειρήσεων στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Κάπως έτσι θα ξεπλυθούν δύο και πλέον αιώνες αποικιοκρατικής εκμετάλλευσης και ανελέητης περιβαλλοντικής καταστροφής.  
Οικουμενικοποίηση ζημιών…
Τελικά, πρόκειται για έναν δαιμόνιο μηχανισμό «οικουμενικοποίησης των ζημιών και δυτικοποίησης των οφελών» της υπερθέρμανσης. Και υπάρχουν πολλοί λόγοι που οδηγούν σ’ αυτό.
Πρώτο, οι φτωχές χώρες του πλανήτη είναι πιο εκτεθειμένες στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, λόγω του μείγματος της οικονομίας τους. Στη Δύση η οικονομία τριτογενοποιείται, ενώ ο αναπτυσσόμενος κόσμος υποδέχεται τη ρυπογόνα βιομηχανική παραγωγή που είναι ανεπιθύμητη στη Δύση. Όχι για λόγους περιβαλλοντικούς, αλλά κυρίως εργατικού κόστους.
Δεύτερο, ιστορικά ο αναπτυσσόμενος κόσμος «συνωστίζεται» κυρίως στις ζεστές περιοχές της τροπικής και ημιτροπικής ζώνης, οι οποίες υφίστανται ήδη τις συνέπειες της υπερθέρμανσης και της ανόδου της στάθμης των θαλασσών (χαρακτηριστική περίπτωση τα απειλούμενα με εξαφάνιση νησιά του Ειρηνικού).
Τρίτο, οι φτωχοί του πλανήτη χαρακτηρίζονται από τρομακτικό έλλειμμα τεχνολογίας ικανής να ανακουφίσει τα συμπτώματα της κλιματικής αλλαγής. Γι’ αυτό και οι προβλέψεις για τρομακτική αύξηση των περιβαλλοντικών προσφύγων. 
Το εξοργιστικό στον επηρμένο οικο-ιμπεριαλισμό της Δύσης, ο οποίος είναι αντάξιος της περιβαλλοντικής διαταραχής που προκάλεσε η αποικιοκρατική επέκταση της Ευρώπης στην Αμερική από το 16ο αιώνα, είναι ότι θέλει να διατηρεί και το ηθικό πλεονέκτημα. Αίφνης η ΕΕ θεωρεί ότι διαθέτει –και πράγματι διαθέτει– τις καλύτερες επιδόσεις στη μείωση των εκπομπών ρύπων. Και κουνάει το δάχτυλο στο ρυπογόνο αναπτυξιακό πρωταθλητισμό της Κίνας ή της Ινδίας. Αποκρύπτει, βέβαια, ότι η αποπνικτική ατμόσφαιρα της Σαγκάης ή του Πεκίνου είναι προϊόν γιγάντιων δυτικών επενδύσεων, που χρησιμοποιούν ως φθηνά αναλώσιμα και τις τοπικές κοινωνίες και τον αέρα που ανασαίνουν.
Η «Ενεργειακή Ένωση» 
και η Βολιβία
Αλλά η ευρωπαϊκή υποκρισία επεκτείνεται πολύ πέρα από αυτό. Λίγες μέρες πριν από την έναρξη της COP21, η ΕΕ παρουσίασε την «Κατάσταση της Ενεργειακής Ένωσης», μια κάθε άλλο παρά συμβατή με την προστασία του κλίματος στρατηγική. Με στόχο τη δημιουργία ενιαίας ενεργειακής αγοράς και τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία, η ΕΕ δρομολογεί την απελευθέρωση και ιδιωτικοποίηση τόσο των πηγών ενέργειας –αδιάφορο αν πρόκειται για το βρόμικο σχιστολιθικό αέριο και πετρέλαιο ή για τα καθαρά ηλιακά πάρκα– όσο και των ηλεκτρικών δικτύων. 
Ίσως η μοναδική ενδιαφέρουσα φωνή στο πλαίσιο της COP21 είναι αυτή της κυβέρνησης της Βολιβίας. «Η δομική αιτία της κλιματικής κρίσης είναι η αποτυχία του καπιταλισμού… Για μια βιώσιμη λύση για την κλιματική κρίση, πρέπει να καταστρέψουμε τον καπιταλισμό», αναφέρει το κείμενο συνεισφοράς της στη Διάσκεψη για το κλίμα, που αποδομεί την πονηρά απολίτικη ρητορική της κλιματικής αλλαγής και αποκαθιστά την πραγματικότητα: η υπερθέρμανση δεν είναι γενικώς και αορίστως «ανθρωπογενής», αλλά «καπιταλιστικογενής». Κι ακριβώς γι’ αυτό, προτείνει η συμβολή κάθε χώρας στη συγκράτησή της να γίνει με κριτήρια όπως η ιστορική της ευθύνη, το οικολογικό της αποτύπωμα, η αναπτυξιακή και η τεχνολογική της ικανότητα. Τα κριτήρια αυτά αποκαλύπτουν το αβυσσαλέο χάσμα που διαπερνά τον πλανήτη. 
Η πιθανότητα να εισακουστεί η Βολιβία είναι φυσικά μηδενική. Αλλά είναι αρκετά χρήσιμη στις δυνάμεις που θέλουν να δώσουν στην πάλη κατά της κλιματικής αλλαγής το ριζοσπαστικό, αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο που έχει φυσιολογικά.