Ο Τραμπ και ο εμπορικός και τεχνολογικός πόλεμος

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να λάβουμε υπόψη είναι πού βρίσκονται τα πράγματα τώρα. Οι οικονομολόγοι στην αμερικανική επενδυτική τράπεζα Goldman Sachs εξέτασαν τα δεδομένα. Διαπίστωσαν ότι «η θέση των ΗΠΑ ως παγκόσμιου τεχνολογικού ηγέτη παραμένει ισχυρή. Η παραγωγικότητα της οικονομίας των ΗΠΑ παραμένει υψηλή σε σύγκριση με άλλες προηγμένες οικονομίες και τα μερίδιά της στην παγκόσμια έρευνα και ανάπτυξη, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας παραμένουν εντυπωσιακά». Ωστόσο, η Κίνα αναπτύσσεται, αλλά κυρίως στα αγαθά μεσαίας προστιθέμενης αξίας και ελάχιστα στη βασισμένη σε γνώση τεχνολογία. Έτσι, ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ στις παγκόσμιες εξαγωγές αγαθών υψηλής τεχνολογίας έχει μειωθεί, καθώς το μερίδιο της Κίνας έχει αυξηθεί, τα ελλείμματα του εμπορικού τομέα των ΗΠΑ έχουν συγκεντρωθεί σε προϊόντα μεσαίας υψηλής τεχνολογίας και όχι στις πιο προηγμένες κατηγορίες. Πράγματι, το μερίδιο των ΗΠΑ στις παγκόσμιες εξαγωγές υπηρεσιών υψηλής έντασης γνώσης έχει κρατηθεί ψηλά, συμβάλλοντας στην αύξηση του εμπορικού πλεονάσματος και της αύξησης της απασχόλησης σε αυτούς τους τομείς.
Πάρτε τη συνολική παραγωγικότητα, όπως μετράται με την απόδοση ανά ώρα εργασίας. Σε τέτοιου είδους κλίμακα της παραγωγικότητας του εργατικού δυναμικού, οι ΗΠΑ παραμένουν μπροστά, ακόμη και σε σύγκριση με άλλες προηγμένες οικονομίες στην Ευρώπη και την Ιαπωνία. Το επίπεδο παραγωγικότητας της Κίνας βρίσκεται μόλις στο 20% των ΗΠΑ, αν και είναι τετραπλασιασμένο από το 2000.
Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να επενδύουν σχετικά μεγάλο μερίδιο του ΑΕΠ τους στην Ε και Α (έρευνα και ανάπτυξη). Ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ στην παγκόσμια Ε και Α μειώθηκε, εν μέρει λόγω της ταχείας αύξησης του μεριδίου της Κίνας, οι ΗΠΑ παραμένουν ο παγκόσμιος ηγέτης στην Ε και Α, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 30% του παγκόσμιου συνόλου, περίπου 1,5-2 φορές το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ .
Τα συνολικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας, που χορηγούνται για νέες εφευρέσεις, δείχνουν ότι το ποσοστό των ΗΠΑ παρέμεινε σταθερό σε περίπου 20%. Το μερίδιο της Κίνας στα συνολικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας, που χορηγήθηκαν, αυξήθηκε πολύ γρήγορα κατά την τελευταία δεκαετία σε ποσοστό άνω του 20%, αλλά τα περισσότερα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που χορηγήθηκαν σε κινέζους καινοτόμους προέρχονταν από το δικό τους εγχώριο γραφείο πατεντών, με πολύ λιγότερα να έχουν χορηγηθεί στο εξωτερικό. Το μερίδιο των ΗΠΑ στο παγκόσμιο σύνολο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας έχει μειωθεί κάπως, καθώς αυτό της ΕΕ έχει αυξηθεί, αλλά παραμένει πολύ μεγάλο. Το μερίδιο της Κίνας παραμένει αμελητέο. Αυτό σημαίνει ότι το αμερικανικό κεφάλαιο εξακολουθεί να λαμβάνει το μερίδιο του λέοντος από τα παγκόσμια κέρδη στην τεχνολογία.
Η σύγχρονη αμερικανική οικονομία του 21ου αιώνα βασίζεται όλο και περισσότερο σε προηγμένους τομείς της γνώσης και της τεχνολογίας για την ανάπτυξή της. Το μερίδιο του ΑΕΠ των ΗΠΑ για αυτούς τους τομείς είναι τώρα 38%, το υψηλότερο από οποιαδήποτε μεγάλη οικονομία. Αλλά η Κίνα δεν απέχει πολύ, με το 35% του ΑΕΠ της να διοχετεύεται στους τομείς αυτούς, ποσοστό εκπληκτικά υψηλό για μια «αναπτυσσόμενη» οικονομία.
Εκεί που τώρα ο Τραμπ επικεντρώνει τη μήνη του προς την Κίνα βρίσκεται στο μερίδιο των πωλήσεων αγαθών υψηλής τεχνολογίας στις παγκόσμιες αγορές. Ενώ οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός προϊόντων υψηλής τεχνολογίας, το μερίδιό τους στις παγκόσμιες εξαγωγές έχει συρρικνωθεί σημαντικά, ενώ το μερίδιο της Κίνας έχει αυξηθεί. Αυτός ο αυξανόμενος κινεζικός ανταγωνισμός έχει προκαλέσει τις αμερικανικές μεταποιητικές επιχειρήσεις να μειώσουν την παραγωγή δικών τους διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, η οποία μείωση συνοδεύεται από μειωμένες παγκόσμιες πωλήσεις, κέρδη και απασχόληση.
Ωστόσο, όσον αφορά τις υπηρεσίες, οι ΗΠΑ είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος παραγωγός εμπορικών υπηρεσιών υψηλής έντασης γνώσης και δεύτερη μόνο πίσω από την ΕΕ στις εξαγωγές. Το μερίδιο της Κίνας παραμένει αρκετά μικρό. Αν η Κίνα κερδίσει μερίδιο αγοράς στον τομέα αυτό, θα πλήξει πραγματικά το αμερικανικό κεφάλαιο.
Αυτό συμβαίνει επειδή, αν και οι ΗΠΑ διατηρούν έλλειμμα στο εμπορικό τους ισοζύγιο στις βιομηχανίες τεχνολογίας και γνώσης, το έλλειμμα αυτό έχει συρρικνωθεί από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οι ΗΠΑ τα καταφέρνουν καλύτερα από το να κρατούν απλώς το δικό τους μερίδιο σε αυτόν τον τομέα, ακόμη και από τότε που η Κίνα εντάχθηκε στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Πράγματι, διατηρεί πλεόνασμα στις υπηρεσίες έντασης γνώσης, οι οποίες αυξήθηκαν κατά την τελευταία δεκαετία. Αυτό είναι που ο Τραμπ επιδιώκει να προστατεύσει.
Ενώ χάθηκαν θέσεις εργασίας λόγω της τεχνολογίας που αντικαθιστά την εργασία (μεροληψία κεφαλαίου) και της στροφής των αμερικανικών βιομηχανιών προς την Κίνα στον τομέα της μεταποίησης, το μερίδιο απασχόλησης των τομέων της υψηλής τεχνολογίας και της γνώσης έχει αυξηθεί σε περίπου το ένα τρίτο όλων των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ. Ο Τραμπ ισχυρίζεται ότι αποκαθιστά τους βιομηχανικούς τομείς, κάτι που τον είχε βοηθήσει στο να κερδίσει κάποιες ψήφους, αλλά στην πραγματικότητα αυτή η μάχη για θέσεις εργασίας έχει ήδη χαθεί, χάρη στη μετατόπιση της αμερικανικής βιομηχανίας στο εξωτερικό των ΗΠΑ. Η πραγματική μάχη είναι πλέον αυτή για τα κέρδη και τις θέσεις εργασίας στους τομείς που βασίζονται στη γνώση, εκεί όπου οι ΗΠΑ εξακολουθούν να υπερισχύουν.
Αλλά αυτοί οι τομείς είναι πολύ συγκεντρωμένοι σε λίγες μόνο επιχειρήσεις, στους τεχνολογικούς ηγέτες. Υπάρχουν ολόκληροι τομείς της αμερικανικής βιομηχανίας, συμπεριλαμβανομένης της τεχνολογικής, οι οποίες δεν ωφελούνται πολύ από αυτή την υπεροχή των ΗΠΑ. Μόνο πέντε επιχειρήσεις έχουν πάνω από το 60% των πωλήσεων σε βιοτεχνολογία, φαρμακευτικά, λογισμικό, διαδίκτυο και ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Επίσης οι πέντε κορυφαίοι σε κάθε τομέα λαμβάνουν το μερίδιο του λέοντος των κερδών.
Αυτό δείχνει ότι, αντίθετα με την επικρατούσα οικονομική ιδέα ότι το διεθνές «ελεύθερο εμπόριο» θα τους ωφελήσει όλους, τα κέρδη από το εμπόριο συγκεντρώνονται μόνο στις κορυφαίες επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται το δίκτυο, την κλίμακα και την εμπειρία τους έτσι ώστε να κερδίζουν μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς. Η αυξανόμενη συγκέντρωση της βιομηχανίας με τη σειρά της ενίσχυσε τα περιθώρια κέρδους των επιχειρήσεων αυτών.
Όπως επισημαίνει η Goldman Sachs: «Το παγκόσμιο εμπόριο είναι ιδιαίτερα συγκεντρωμένο, με τις “διάσημες” εταιρείες εξαγωγής να αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μεγάλο μερίδιο των εξαγωγών σε πολλές βιομηχανίες και χώρες».
Αντίθετα με τη ρικαρντιανή θεωρία του συγκριτικού πλεονεκτήματος, το διεθνές εμπόριο διεξάγεται από εταιρείες και όχι από χώρες και, ως εκ τούτου, η αξία (κέρδος) μεταφέρεται σε εκείνους με το τεχνολογικό πλεονέκτημα οι οποίοι κερδίζουν σε βάρος των άλλων. Το εμπόριο αντιπροσωπεύει μια μορφή συνδυασμένης ανάπτυξης, αλλά ο καπιταλισμός αναπαράγει αυτή την ανάπτυξη ασύμμετρα (άνισα).
Όπως είχα υποστηρίξει σε προηγούμενη δημοσίευση μου, τα τελευταία 30 χρόνια περίπου, οι παγκόσμιες καπιταλιστικές οικονομίες είχαν πλησιάσει πιο κοντά στο «ελεύθερο εμπόριο» με έντονες μειώσεις των δασμών, των ποσοστώσεων και άλλων περιορισμών –και με πολλές διεθνείς εμπορικές συμφωνίες. Αλλά μετά τη Μεγάλη Ύφεση (Great Recession) και κατά την τρέχουσα Μακρά Ύφεση (Long Depression), η παγκοσμιοποίηση έχει διακοπεί προσωρινά ή ακόμα και σταματήσει τελείως. Ο «ανοικτός χαρακτήρας» του παγκόσμιου εμπορίου (δηλ. το μερίδιο του παγκόσμιου εμπορίου ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ) μειώνεται από το τέλος της μεγάλης ύφεσης.
Είναι αυτή η πτώση της «παγκοσμιοποίησης», καθώς η παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη παραμένει χαμηλή και η κερδοφορία του κεφαλαίου παραμένει συμπιεσμένη,που βρίσκεται πίσω από αυτόν τον νέο εμπορικό πόλεμο. Τα τυφλά χτυπήματα του Τραμπ στο διεθνές εμπόριο έχουν έναν αντικειμενικό λόγο: τη διατήρηση των αμερικανικών κερδών και κεφαλαίων στους βασικούς αναπτυσσόμενους τομείς τεχνολογίας της παγκόσμιας οικονομίας από την αυξανόμενη δύναμη της κινεζικής βιομηχανίας. Μέχρι στιγμής, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να κατέχουν ισχυρό προβάδισμα στους τομείς της υψηλής τεχνολογίας και της πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ η ανάπτυξη της Κίνας αφορά ως επί το πλείστον στη λήψη μεριδίων αγοράς από τις αμερικανικές εταιρείες στο εσωτερικό της, όχι όμως σε παγκόσμιο επίπεδο. Αλλά η Κίνα κερδίζει έδαφος.

*Ο Μάικλ Ρόμπερτς είναι μαρξιστής οικονομολόγος που αρθρογραφεί στο μπλογκ του, thenextrecession.wordpress.com. Τη μετάφραση του άρθρου έκανε ο Μπάμπης Τσίτσιρας.