Σφαγές στη Νικαράγουα
Ημερ.Δημοσίευσης
Στις 19 Ιούλη, μια συγκέντρωση του FSLN γιόρταζε την 39η επέτειο της νικηφόρας επανάστασης των Σαντινίστας ενάντια στη δικτατορία του Σομόζα. Οι εμβληματικές κοκκινόμαυρες σημαίες με τον ιστορικό τίτλο FSLN επάνω τους ήταν εκεί. Ο πρόεδρος της Νικαράγουα, Ντανιέλ Ορτέγκα, ηγέτης της μικρής χώρας τη δεκαετία του ’80, όταν οι Σαντινίστας επιχειρούσαν να μεταμορφώσουν τη χώρα, αντιμετωπίζοντας τα τάγματα θανάτου των «Κόντρας», που είχαν την στήριξη των ΗΠΑ, ήταν ο κεντρικός ομιλητής.
Όμως τους τελευταίους τρεις μήνες, σε κάτι άλλες συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις, αυτές που έχουν ξεσπάσει ενάντια στην κυβέρνηση, στη διάρκεια των οποίων έχουν υπάρξει εκατοντάδες θύματα, κυριαρχεί στη συνθηματολογία μια άλλη διαπίστωση: ότι ο Ντανιέλ θυμίζει όλο και περισσότερο τον Σομόζα.
Οι αφορμές
Αφορμή της κρίσης ήταν η συνταξιοδοτική μεταρρύθμιση. Η κυβέρνηση Ορτέγκα βρισκόταν σε συζητήσεις με το ΔΝΤ για την ανάγκη «μεταρρύθμισης» του ασφαλιστικού συστήματος. Έχοντας αποδεχτεί επί της αρχής το πλαίσιο του ΔΝΤ, παρουσίασε μια δικής της «πατρότητας» αντιπρόταση σε εκείνη του ΔΝΤ, που θεωρούνταν ελαφρώς ηπιότερη. Μόνο που δεν ήταν ήπια. Μείωνε τις συντάξεις, ενώ αύξανε τις εισφορές και των εργοδοτών και των εργαζομένων. Κατάφερε έτσι να εξοργίσει τους πάντες.
Την αρχή των διαδηλώσεων έκαναν οι συνταξιούχοι, στη συνέχεια πλαισιώθηκαν από ευρύτερα λαϊκά στρώματα, στο δρόμο εμφανίστηκαν μαζικά οι φοιτητές που ήδη βρίσκονταν σε κινητοποιήσεις ενάντια στους κυβερνητικούς χειρισμούς μπροστά σε μια καταστροφική πυρκαγιά, και έπειτα την εναντίωσή του στη μεταρρύθμιση δήλωσε ανοιχτά και ο πανίσχυρος σύνδεσμος των εργοδοτών.
Η πρώτη αντίδραση του Ορτέγκα ήταν η καταστολή, που προκάλεσε τους πρώτους νεκρούς. Εκείνες τις πρώτες μέρες, «προσθέτει προσβολή στο τραύμα» η Ροσάριο Μουρίγιο, σύζυγος του Ορτέγκα, αντιπρόεδρος (και φερόμενη ως διάδοχος του Ορτέγκα). Μια ήδη αντιπαθητική προσωπικότητα, ως σύμβολο «οικογενειοκρατίας» και νεοπλουτισμού, ανέλαβε να δυσφημίσει και να προσβάλει αλαζονικά τους διαδηλωτές. Αυτά έριξαν κι άλλο λάδι στη φωτιά, δημιουργώντας ένα μαζικό αντικυβερνητικό κίνημα, που απαιτούσε πλέον είτε να έρθουν πιο σύντομα οι εκλογές, είτε «να φύγουν τώρα» οι Ορτέγκα-Μουρίγιο, αλλά και δικαιοσύνη για τους νεκρούς. Οι υποχωρήσεις του Ορτέγκα (απόσυρση της συνταξιοδοτικής μεταρρύθμισης, αναγνώριση της ύπαρξης θυμάτων, πρόθεση να βρεθούν οι ένοχοι και παραίτηση αστυνομικού διευθυντή) ήρθαν καθυστερημένα, ενώ συνοδεύονταν από συνέχιση της καταστολής.
Κλιμάκωση
Είχαν μεσολαβήσει δύο εξελίξεις. Αφενός, στα ανώτερα στρώματα, παραδοσιακοί σύμμαχοι του Ορτέγκα αυτά τα 11 χρόνια, όπως ο Σύνδεσμος Εργοδοτών και η Καθολική Εκκλησία, απέσυραν την εμπιστοσύνη τους από τον μέχρι πρότινος εκλεκτό τους. Αν και παραμένουν οι βασικοί συνομιλητές του, στις διαπραγματεύσεις που εξελίσσονται παράλληλα με τις συγκρούσεις στο δρόμο, είναι εμφανές ότι έχουν μετατοπιστεί εναντίον του και δεν είναι «ουδέτεροι» συνομιλητές. Και καθώς στην αναμπουμπούλα ο λύκος χαίρεται, είναι επίσης σίγουρο ότι η Ουάσινγκτον κινείται παρασκηνιακά, ελπίζοντας με συνομιλητές αυτές τις δεξιές δυνάμεις να διαμορφώσει μια ακόμα δεξιότερη διάδοχη κατάσταση στην περίπτωση που προκύψει ανατροπή του Ορτέγκα.
Αφετέρου, στα κατώτερα στρώματα υπήρξε μια μαζική είσοδος ευρύτερων τμημάτων του πληθυσμού στις κινητοποιήσεις (αγρότες, ιθαγενείς, γυναίκες, φτωχολογιά των πόλεων), εκφράζοντας δυσαρέσκειες που συσσωρεύονταν για χρόνια. Εκεί θα βρει κανείς τα καλύτερα στοιχεία του κινήματος: Εκείνους που δηλώνουν ότι «μόνο Ορτέγκα έχω ψηφίσει σε όλη μου τη ζωή», εκείνους που δηλώνουν ότι «η αμαρτία μας είναι ότι διαδηλώσαμε ενάντια σε αυτούς που μας έμαθαν να διαδηλώνουμε», εκείνους που δηλώνουν ότι «παραμένω σαντινίστα, αλλά δεν είμαι ορτεγκίστα». Σε αναβρασμό βρίσκονται τα πανεπιστήμια, που θεωρούνταν «κάστρα» του FSLN. Η εμβληματική Μασάγια, το ιστορικό «φρούριο» του Σαντινισμού από τη δεκαετία του ’80, πριν πέσει στα χέρια της αστυνομίας, υπήρξε κέντρο της αντίστασης.
Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Ορτέγκα είναι ένας απομονωμένος δικτάτορας. Εξακολουθεί να έχει κοινωνική βάση. Είναι αυτός που οικειοποιήθηκε και μπορεί να χρησιμοποιεί προπαγανδιστικά τα σύμβολα των Σαντινίστας και την (όχι τόσο μακρινή) προϊστορία τους. Οι «κοινωνικές πινελιές» που πρόσθεσε στον νεοφιλελευθερισμό κατά τη διακυβέρνησή του επίσης έχτισαν μια βάση υποστήριξης. Αυτή αποτυπώθηκε στις άνετες εκλογικές του νίκες στο παρελθόν, στις φιλοκυβερνητικές συγκεντρώσεις και στη δράση των οργανώσεων του FSLN στις συγκρούσεις με τους διαδηλωτές.
Η «παλιά φρουρά» παίρνει θέση
Αλλά οι πολιτικές ευθύνες αυτής της κρίσης είναι σαφείς. Όποιος δεν θέλει να ακούσει τις «ύποπτες ΜΚΟ» ή τις «ύποπτες κοινωνικές οργανώσεις», ας ακούσει τα ιστορικά στελέχη των Σαντινίστας. Αν δεν θέλει να ακούσει εκείνα τα στελέχη που καταγγέλλουν ανοιχτά τον Ορτέγκα, ας ακούσει εκείνα που στέλνουν επιστολές στον «παλιό σύντροφο Ντανιέλ» και τον καλούν με πιο «ήπιο» τόνο να δει ότι κάνει εγκληματικά λάθη και ότι πρέπει να σταματήσει το αιματοκύλισμα. Πραγματικά, αν κάτι εντυπωσιάζει είναι η «μοναξιά» του Ορτέγκα, όποτε τοποθετούνται οι πρωταγωνιστές των μεγάλων αγώνων του «Σαντινίσμο» του ’80.
Σε μια διαδρομή 18 χρόνων έμειναν στο πλευρό του Ορτέγκα μετρημένοι στα δάχτυλα του ενός χεριού ηγέτες της επανάστασης. Άλλοι «έσπασαν» σε διάφορες φάσεις της δεκαετίας του ’90, άλλοι μετά την επιστροφή του στην εξουσία, μετά το 2007. Άλλοι επιχείρησαν να αντιπολιτευτούν ενεργά, πρώτα μέσα στο FSLN κι έπειτα έξω από τις γραμμές του με νέους σχηματισμούς, άλλοι επέλεξαν την ιδιώτευση και την (εκκωφαντική) σιωπή. Πολλοί από αυτούς προειδοποιούσαν για χρόνια: Η αρθρογραφία για τον εκφυλισμό του Ορτέγκα είναι πολύ πλούσια κι έχει ξεκινήσει πολλά χρόνια πριν τη σημερινή κρίση. Άλλοι, που η σιωπή τους μπορεί να ερμηνευτεί και ως «ευμενής προς τον Ορτέγκα ουδετερότητα», σήμερα δείχνουν αυτόν ως υπαίτιο. Αντίστοιχες τοποθετήσεις θα βρει κανείς από αγωνιστές που ταξίδεψαν και δούλεψαν για την αλληλεγγύη στη Νικαράγουα τη δεκαετία του ’80.
Η μακρά πορεία εκφυλισμού
Μετά την εκλογική ήττα των Σαντινίστας το 1990 (απόρροια της ιμπεριαλιστικής επιθετικότητας 10 χρόνων που «τσάκισε» την αντοχή του πληθυσμού), υπήρξε η διαβόητη «Πινιάτα»: η λέξη αφορά το μεξικάνικο έθιμο όπου χτυπάς με ραβδί μια κούκλα, η οποία είναι γεμάτη δώρα στο εσωτερικό της. Η «Πινιάτα» στην ιστορία της Νικαράγουα ήταν η λεηλασία της κρατικής περιουσίας από τον κύκλο γύρω από τον Ορτέγκα, όταν παρέδιδε την εξουσία στη Δεξιά. Παρουσιάστηκε ως «εχέγγυο» που δεν θα επέτρεπε στην «παλιά αστική τάξη» να ανακτήσει τις περιουσίες της, αλλά έγινε με τη σύμφωνη γνώμη της Δεξιάς και πρακτικά μετέτρεψε έναν στενό κύκλο γύρω από τον Ορτέγκα σε νεόπλουτο τμήμα της άρχουσας τάξης. Αντίστοιχη στρέβλωση των νοημάτων υπήρξε με την υπόσχεση του Ορτέγκα ότι «θα συνεχίσει να κυβερνά από τα κάτω», με τον έλεγχο των κοινωνικών οργανώσεων: στην πράξη προχώρησε μια εκτεταμένη ΜΚΟποίηση και μια εμβάθυνση του ελέγχου του FSLN στις κοινωνικές οργανώσεις, που δεν χρησιμοποιήθηκε για να οργανωθεί μια αποτελεσματική αντιπολίτευση στους δρόμους, αλλά για να γίνει το FSLN χρήσιμος «εταίρος» της Δεξιάς, διευκολύνοντας πολλά μέτρα να περάσουν.
Το 2006 το FSLN και ο Ορτέγκα επέστρεψαν στην εξουσία κι έκτοτε πέτυχαν άνετες εκλογικές νίκες. Η εκλογική νίκη επιτεύχθηκε με υποψήφιο αντιπρόεδρο στο πλευρό του Ορτέγκα τον διαβόητο Αλεμάν, τον υποψήφιο της Δεξιάς που είχε νικήσει τον Ορτέγκα στις εκλογές του 1996. Ήταν η κορυφή ενός παγόβουνου συνεργασίας με στελέχη της Δεξιάς, που έκτοτε έβαλε τις βάσεις για τη διάσπασή της ανάμεσα στους «συνοδοιπόρους του Ορτέγκα» και τους «αμετανόητους» αντιπάλους του. Δεν ήταν η μόνη συμμαχία. Ο Ορτέγκα «συμφιλιώθηκε» και με την Καθολική Εκκλησία (στηρίζοντας και την απαγόρευση των εκτρώσεων). Κατά τα 12 χρόνια διακυβέρνησής του είναι επίσης κοινό μυστικό ότι ο πιο στενός του σύμμαχος υπήρξε η Ένωση Εργοδοτών. Και λογικά: Ο Ορτέγκα καθοδήγησε μια εντυπωσιακή ανάπτυξη όλα αυτά τα χρόνια, στη διάρκεια της οποίας ελάχιστα βελτιώθηκε η θέση των φτωχών. Η κοινωνική τάξη που κέρδισε από την ανάπτυξη είναι προφανής. Άλλωστε η Νικαράγουα έγινε κατά γενική ομολογία «επενδυτικός παράδεισος» και ο ίδιος ο Ορτέγκα υπήρξε ο «πιο καλός μαθητής» του ΔΝΤ.
Εφαρμόζοντας αυτές τις πολιτικές, ταυτόχρονα ο Ορτέγκα εδραίωνε την προσωπική του εξουσία. Στη διάρκεια αυτής της εδραίωσης κι ενάντια σε αυτές τις πολιτικές, υπήρξαν διαδοχικές ρήξεις στους κόλπους του FSLN. Ποιοι είναι λοιπόν οι «αποστάτες»; Εκείνοι που στράφηκαν ενάντια στον Ορτέγκα στη διάρκεια αυτού του κατήφορου; Ή ο πάλαι ποτέ «κομαντάτε Ντανιέλ»;
Προβλήματα
Σήμερα δυστυχώς δεν διαφαίνεται θετική διέξοδος για το λαό της Νικαράγουα. Πολιτικά, στα αριστερά του FSLN επικρατεί αποδιοργάνωση. Παρεμπιπτόντως, το ίδιο ισχύει και στα δεξιά του, μια χρήσιμη υπενθύμιση σε όσους αρέσκονται να συγκρίνουν τα οδοφράγματα της Νικαράγουα με τα οδοφράγματα της Βενεζουέλας (όπου υπάρχει σαφής, οργανωμένη, δεξιά ηγεσία). Το πρόβλημα βρίσκεται στις κοινωνικές οργανώσεις. Όπου το χαοτικό άθροισμα αγροτών, φοιτητών, γυναικών, φτωχών κ.ο.κ. δεν έχει ηγεσία. Ενώ η «κοινωνική Δεξιά» (Σύνδεσμος Εργοδοτών και επίσημη Καθολική Εκκλησία) θεωρείται η μοναδική δύναμη που ανταγωνίζεται σε οργάνωση το FSLN και άρα αυτή που έχει τις περισσότερες δυνατότητες πρωτοβουλιών για μια πιθανή διάδοχη κατάσταση.
Όσοι πίστεψαν στα ιδανικά του «Σαντινίσμο», κοιτώντας το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, μάλλον θα αισθάνονται σαν τα ζώα στη «Φάρμα» του Όργουελ: θα παρακολουθούν τα γουρούνια και τους ανθρώπους να συζητούν, αλλά δεν θα βλέπουν πια καμία διαφορά ανάμεσά τους…