Οκτώ χρόνια μετά την έκρηξη των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης το 2011, η κατάσταση στην περιοχή δείχνει ζοφερή στα μάτια πολλών.
Ημερ.Δημοσίευσης
Σε Αίγυπτο, Λιβύη, Συρία, Μπαχρέιν και Υεμένη, όπου ξέσπασαν εξεγέρσεις που ξεδιπλώθηκαν πλήρως, πήρε το πάνω χέρι η αντεπανάσταση. Στην Τυνησία, όπου ξεκίνησε το κύμα των εξεγέρσεων, υπήρξε μια μετάβαση στη δημοκρατία, αλλά η αλλαγή δεν έχει ακόμα πετύχει πολλούς από τους στόχους της.
Αν και είναι εύκολο να ανακηρύξουμε την Αραβική Άνοιξη νεκρή, η ιστορία δεν έχει ακόμα τελειώσει.
Οι επαναστάσεις συχνά αιφνιδιάζουν τους ανθρώπους, όπως και τους ίδιους τους επαναστάτες. Αλλά μια πανεθνική εξέγερση δεν συμβαίνει σε κενό και είναι συνήθως το αποκορύφωμα μιας διαδικασίας που σιγόβραζε αργά τα προηγούμενα χρόνια. Η δυσαρέσκεια συσσωρεύεται και αυτό δεν συμβαίνει πάντα με ευθύγραμμο τρόπο.
Στην Αίγυπτο, η εξέγερση της 25ης Γενάρη του 2011 έχει ρίζες που εντοπίζονται πίσω στο 2000. Στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ο Χόσνι Μουμπάρακ είχε καταφέρει να τσακίσει κάθε μορφή αντιπολίτευσης.
Το ξέσπασμα της δεύτερης Παλαιστινιακής Ιντιφάντα, ωστόσο, είχε αντίκτυπο σε όλη την Αίγυπτο, προκαλώντας μαζικές διαδηλώσεις (πιθανότατα σε κλίμακα που δεν είχαμε ξαναδεί στους δρόμους από το 1977), τις οποίες διαδέχθηκαν βίαιες συγκρούσεις τον Απρίλη του 2002 και το Μάρτη του 2003 με την εισβολή στο Ιράκ.
Αυτή η κινητοποίηση γέννησε το κίνημα Κεφάγια (Αρκετά) ενάντια στον Μουμπάρακ το 2004-2006. Αν και δεν έγινε ποτέ ένα μαζικό κίνημα, το Κεφάγια συνέβαλε στο να ταράξει το πολιτικό τοπίο κι ενθάρρυνε τμήματα του πληθυσμού να αρχίσουν να κινητοποιούνται και να εγείρουν αιτήματα.
Η απεργιακή δράση άρχισε να θερμαίνεται στις υφαντουργίες το Δεκέμβρη του 2006, όταν άρχισε ο «Χειμώνας της Εργατικής Δυσαρέσκειας». Ως το 2008, η Αίγυπτος έζησε δύο μικρές «εξεγέρσεις του ψωμιού» στη Μαχάλα και στο Μπορόλος. Αν και κατεστάλησαν από τις δυνάμεις ασφαλείας, οι απεργίες συνέχισαν να εξαπλώνονται, μαζί με τις κινητοποιήσεις ενάντια στα βασανιστήρια από την αστυνομία, ωσότου φτάσαμε στην εξέγερση του 2011.
Σε όλη αυτή τη διάρκεια των αρχών του 21ου αιώνα μέχρι και το ξέσπασμα της εξέγερσης, οι υποστηρικτές του Μουμπάρακ συχνά δήλωναν ότι το καθεστώς ήταν «σταθερό»!
Κάθε χώρα που έζησε μια εξέγερση το 2011, είχε περάσει από μια δική της ξεχωριστή διαδικασία τις προηγούμενες δεκαετίες. Και άλλες χώρες στην περιοχή –αν και πολλές δεν έζησαν μια πλήρη εξέγερση– περνούν εδώ και καιρό από τις δικές τους διαδικασίες συσσώρευσης δυσαρέσκειας, αν και σε διαφορετικούς ρυθμούς και υπό την επιρροή συγκεκριμένων εγχώριων και διεθνών παραγόντων.
Σήμερα, το ξέσπασμα μιας νέας επανάστασης στην περιοχή, πέρα από τις χώρες που αποτελούν «την αλυσίδα των ηττών», θα μπορούσε να αλλάξει τις ισορροπίες και πάλι προς τη μεριά της αντίστασης και να πυροδοτήσει μια αναζωογόνηση της επανάστασης μέσα από το φαινόμενο του ντόμινο.
Η τρέχουσα εξέγερση στο Σουδάν είναι μια ενδεικτική περίπτωση. Οι περήφανοι Σουδανοί σωστά επικαλούνται τη μακρά ιστορία αντίστασης που έχουν, η οποία ανέτρεψε στρατιωτικές δικτατορίες το 1964 και το 1985.
Η σημερινή εξέγερση αντλεί από μια πλούσια παράδοση και είναι φυσιολογικά συνδεδεμένη με μια επαναστατική διαδικασία που σιγοβράζει εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Το Σουδάν έζησε διαδηλώσεις το 2011 και το 2012, οι οποίες κλιμακώθηκαν σε νέα κύματα δυσαρέσκειας το Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη του 2013, πριν φτάσει στην έκρηξη του Δεκέμβρη του 2018.
Οι Άραβες τύραννοι όλης της περιοχής έσπευσαν να διακηρύξουν την υποστήριξή τους στον δικτάτορα Ομάρ Ελ Μπασίρ, γιατί ξέρουν πολύ καλά πώς μπορεί να εξελιχθεί το ντόμινο μιας νικηφόρας επανάστασης.
Αν θριαμβεύσει, η Σουδανική Επανάσταση μπορεί να ανοίξει νέους ορίζοντες για τις επαναστατικές προοπτικές στην περιοχή.
Η Ιορδανία είναι μια άλλη χώρα όπου συσσωρευόταν για καιρό η δυσαρέσκεια, περνώντας σε μεγάλο βαθμό απαρατήρητη. Η χώρα έζησε κύματα διαδηλώσεων το 2011 και το 2012, που δεν έφτασαν στα επίπεδα μιας πλήρους εξέγερσης.
Αλλά το περασμένο καλοκαίρι, οι Ιορδανοί κατέβηκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας κι άλλων πόλεων με πιο μαχητικές κινητοποιήσεις ενάντια στην κυβέρνηση. Αυτές οι διαδηλώσεις προκλήθηκαν από ένα φορολογικό νομοσχέδιο, τη λιτότητα και άλλες πολιτικές, αλλά οι διαδηλωτές γρήγορα διατύπωσαν αιτήματα που αφορούσαν τους πολιτικούς κρατούμενους και την ελευθερία έκφρασης. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα συνθήματα στοχοποίησαν τον ίδιο τον Βασιλιά Αμπντάλα τον Β, σπάζοντας ένα πολύ παλιό ταμπού.
Οι Άραβες ηγέτες και πάλι έσπευσαν γρήγορα να στηρίξουν τη σταθερότητα του καθεστώτος, υποσχόμενοι πακέτα οικονομικής βοήθειας. Οι διαδηλώσεις στην Ιορδανία ανέκτησαν την έντασή τους στα τέλη της περασμένης χρονιάς, αλλά προσωρινά έσβησαν. Μια δυνητική αναζωογόνησή τους παραμένει πολύ πιθανή.
Αυτή τη βδομάδα στην Αλγερία, χιλιάδες κατέβηκαν στους δρόμους της πρωτεύουσας και άλλων μεγάλων πόλεων, ενάντια στην πρόθεση του Αμπντελαζίζ Μπουτεφλίκα να επιδιώξει μια 5η προεδρική θητεία. Οι διαδηλώσεις είναι μάλλον οι μεγαλύτερες μετά το 2011 και ρίχνουν σε κρίση το παρακμάζον πολιτικό κατεστημένο της χώρας, μια κρίση που επίσης έχει την πιθανότητα να κλιμακωθεί.
Το Μαρόκο δεν έζησε εξέγερση το 2011, αλλά είχε διαδηλώσεις το 2011 και το 2012, που αντιμετωπίστηκαν με έναν συνδυασμό κρατικής καταστολής και υποσχέσεων για μεταρρυθμίσεις. Η κατάσταση κλιμακώθηκε σε μαζικές διαδηλώσεις για τις οικονομικές συνθήκες, την αστυνομική βία και την περιστολή πολιτικών ελευθεριών το 2016 και το 2017 σε αρκετές πόλεις, κυρίως του βορρά.
Το καθεστώς συνέτριψε αδίστακτα το κίνημα. Οι διαδηλώσεις και οι απεργίες υποχώρησαν προσωρινά, αλλά η δυσαρέσκεια σιγοβράζει, καθώς οι αιτίες της δεν αντιμετωπίστηκαν και παραμένει ορατή πιθανότητα μια αναζωογόνηση της ριζοσπαστικής πολιτικής του δρόμου στο μέλλον.
Το Σουδάν, η Ιορδανία, η Αλγερία και το Μαρόκο είναι 4 παραδείγματα των «δεξαμενών» δυσαρέσκειας, που θα μπορούσαν να αλλάξουν το τοπίο στην περιοχή στο μέλλον, αλλά δεν είναι τα μόνα.
Οι αιτίες που οδήγησαν τις μάζες να εξεγερθούν στην Τυνησία, την Αίγυπτο, την Υεμένη, το Μπαχρέιν, τη Λιβύη και τη Συρία είναι πολλές, αλλά ο κοινός πυροκροτητής είναι η επιθυμία για κοινωνική δικαιοσύνη και το τέλος της πολιτικής καταπίεσης, όπως συνοψιζόταν στο σύνθημά τους «Ψωμί, Ελευθερία και Κοινωνική Δικαιοσύνη».
Τα αντεπαναστατικά καθεστώτα που υπάρχουν σήμερα, όχι μόνο απέτυχαν να αντιμετωπίσουν αυτά τα προβλήματα, αλλά επίσης τα υπερμεγέθυναν κι αυτό σημαίνει ότι συνεχίζουν να υπάρχουν οι αντικειμενικές συνθήκες για άλλη μια εξέγερση.
Είναι ωστόσο σαφές ότι κάτι τέτοιο είναι απίθανο να συμβεί σύντομα. Η αντεπίθεση της αντεπανάστασης υπήρξε αδίστακτη και το τίμημα που πλήρωσαν οι λαοί ήταν πολύ υψηλό. Πολλοί σκοτώθηκαν ή φυλακίστηκαν, αγωνιστές και πρόσφυγες δραπέτευσαν μαζικά, ενώ επαναστατικές οργανώσεις και ανεξάρτητα συνδικάτα καταστράφηκαν σε αυτές τις χώρες, με εξαίρεση την Τυνησία.
Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι πολλοί σε αυτές τις χώρες αισθάνονται αποθαρρυμένοι από την τροπή που πήραν τα πράγματα σήμερα. Έχουν ανάγκη από ένα επίπεδο διαβεβαίωσης ότι, αν πρόκειται να εξεγερθούν ξανά, δεν θα υποχρεωθούν να καταλήξουν με έναν ακόμα καταστροφικό στρατιωτικό τύραννο ή (όπως στην Τυνησία) με ένα καθεστώς που θα αποσυμπιέσει και θα νερώσει τα αιτήματά τους.
Χρειάζονται να δουν ένα επιτυχημένο παράδειγμα στην περιοχή και ο λαός του Σουδάν θα μπορούσε να είναι αυτός που θα παίξει αυτόν το ρόλο της πηγής έμπνευσης.
Αν η επανάσταση στο Σουδάν καταφέρει να ανατρέψει τον στρατιωτικό δικτάτορα και δημιουργήσει μια νέα, δημοκρατική εναλλακτική, μάλλον δεν θα καταφέρει να αναζωπυρώσει την επαναστατική πολιτική στις χώρες της «αλυσίδας της ήττας» σύντομα, αλλά θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για την επιτάχυνση της ανάκαμψής τους.
Τον περασμένο μήνα, η Αιγυπτιακή αστυνομία εισέβαλε στο Ναζλέτ Ελ Σαμμάν, μια φτωχή γειτονιά κοντά στις Πυραμίδες της Γκίζας, επιχειρώντας να γκρεμίσει αυτά που αποκαλεί «παράνομα κτίσματα».
Στην ουσία πρόκειται για μια μάχη ενάντια στον «εξευγενισμό». Οι ντόπιοι αντιστάθηκαν, φωνάζοντας «Δεν θα φύγουμε εμείς. Εσείς είστε αυτοί που πρέπει να φύγετε» προς την αστυνομία. Ήταν ένας αντίλαλος του συνθήματος των διαδηλωτών της Ταχρίρ ενάντια στο καθεστώς Μουμπάρακ.
Ιστορικά είναι ειρωνεία, αλλά η Ναζλέτ Ελ Σαμμάν είναι η γειτονιά της οποίας οι κάτοικοι παρείχαν τον βασικό κορμό υποστηρικτών του Μουμπάρακ, που επιχείρησαν να καταλάβουν την πλατεία Ταχρίρ κατά τη διαβόητη «Μάχη της Καμήλας» το Φλεβάρη του 2011.
Ακόμα και σήμερα, η επανάσταση και τα συνθήματά της παραμένουν στη συλλογική τους μνήμη και δεν βρήκαν άλλα μέσα για να εκφράσουν τις δικές τους προσπάθειες να δηλώσουν ανυπακοή.
Η συλλογική μνήμη της επανάστασης παραμένει ζωντανή και χάρη στο ίντερνετ, όπου έχει σε μεγάλο βαθμό διασωθεί, καταγραφεί οπτικά και είναι προσβάσιμη σε καθημερινή βάση σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού σε κάθε χώρα. Αυτό είναι ένα πλεονέκτημα που έχει η γενιά μας σε σύγκριση με προηγούμενες επαναστατικές απόπειρες, των οποίων οι μνήμες θάφτηκαν ή ξεθώριασαν.
Αυτή η συλλογική μνήμη θα συμβάλει, όταν πυροδοτηθεί ο επόμενος γύρος κινητοποιήσεων. Δεν θα ξεκινάμε από το μηδέν. Θα έχουμε τουλάχιστον μια συγκεκριμένη χειροπιαστή εμπειρία και παράδοση πάνω στην οποία θα μπορούμε να χτίσουμε.
Το άρθρο του δημοσιεύτηκε στο «alaraby».