Την 26η Μαρτίου ψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η οδηγία που αλλάζει τελείως το τοπίο στο χώρο του διαδικτύου σε ό,τι αφορά τα πνευματικά δικαιώματα και την ελευθερία της έκφρασης.
Φωτογραφία
Ημερ.Δημοσίευσης
Άμεση συνέπεια της οδηγίας αυτής φαίνεται πως είναι η μετατροπή του διαδικτύου από μια ανοιχτή πλατφόρμα ανταλλαγής ιδεών και πρόσβασης σε πνευματικές δημιουργίες, σε ένα εργαλείο για την αυτοματοποιημένη επιτήρηση και τον έλεγχο των χρηστών του.
Τα επίμαχα άρθρα
Το περίφημο άρθρο 13 της οδηγίας (το οποίο άλλαξε σε 17) ουσιαστικά καθιστά τους παρόχους περιεχομένου στο διαδίκτυο ως υπεύθυνους για το εκάστοτε περιεχόμενο που ανεβάζει ένας χρήστης στη διαδικτυακή τους κοινότητα, στην πλατφόρμα τους ή στην υπηρεσία τους. Αυτό σημαίνει ότι αν κάποιος ανεβάσει το πνευματικό περιεχόμενο ενός τρίτου σε μία πλατφόρμα, χωρίς την άδεια του τρίτου, τότε τη νομική ευθύνη δεν τη φέρει αυτός, αλλά η πλατφόρμα. Αυτό αποτελεί έναν τεράστιο κίνδυνο στο πώς διαχέεται και προωθείται η πληροφορία στο διαδίκτυο.
Σε μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες παγκοσμίου εμβέλειας ανεβαίνουν καθημερινά εκατομμύρια εικόνες, βίντεο και αναρτήσεις κειμένων. Οι μεγάλες εταιρείες-πάροχοι περιεχομένου, προκειμένου να ανταποκριθούν στη νέα νομοθεσία και να μην επωμίζονται τη νομική ευθύνη για παραβιάσεις της οδηγίας εκ μέρους των χρηστών τους, θα πρέπει να αναλάβουν το ρόλο του διαρκούς επιτηρητή. Αυτό σημαίνει ότι, όντας αδύνατο να ελέγχουν το σύνολο του όγκου της πληροφορίας που ανεβαίνει καθημερινά στις πλατφόρμες τους, θα καταφύγουν στη λύση των φίλτρων.
Έτσι καθετί που ανεβαίνει στο διαδίκτυο, θα περνάει από «φιλτράρισμα» του οποίου τα αποτελέσματα είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμα και κρύβουν μεγάλες πιθανότητες λάθους. Με αυτό τον τρόπο, επειδή οι πλατφόρμες θα είναι υπεύθυνες για την «προστασία» των δικαιωμάτων που θίγονται, θα προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν όσο το δυνατόν πιο αυστηρά φίλτρα, ώστε να είναι καλυμμένες έναντι αξιώσεων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους χρήστες και τους δημιουργούς. Με άλλα λόγια, η διάδοση της διαδικτυακής πληροφορίας οποιουδήποτε είδους θα είναι δέσμια των μηχανών φιλτραρίσματος.
Παράλληλα, το άρθρο 11 (το οποίο άλλαξε σε 15) φαίνεται πως περιορίζει αισθητά την ελεύθερη ροή της πληροφορίας και της ενημέρωσης, βασικά αγαθά μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Αυτό οφείλεται στο ότι χορηγείται η δυνατότητα στους εκδότες τύπου και στα μεγάλα αστικά ΜΜΕ να αποφασίζουν αποκλειστικά τα ίδια για το ποιος μπορεί να «συνδεθεί» με τις ειδήσεις, ορίζοντάς τους και την ανάλογη χρέωση. Ουσιαστικά πρόκειται για τη χορήγηση ενός νέου προνομίου στα κυρίαρχα ΜΜΕ, που όχι μόνο δεν βοηθάει τη δημοσιογραφία, αλλά απειλεί σοβαρά να βλάψει τους δημιουργούς περιεχομένου, τους μικρότερους εκδότες και εντέλει τους απλούς πολίτες.
Η ευθύνη των κομμάτων
και οι αντιδράσεις
Με βάση τα παραπάνω, αντιλαμβάνεται κανείς ότι αλλάζει τελείως το τοπίο στο χώρο του διαδικτύου. Παρ’ όλα αυτά η υπερψήφιση αυτής της οδηγίας δεν έχει κυριαρχήσει στη δημόσια σφαίρα. Αυτό είναι κάτι αρκετά προβληματικό, αν σκεφτεί κανείς ότι η περίφημη οδηγία για το copyright συζητιέται πάνω από δύο χρόνια πανευρωπαϊκά. Αποκορύφωμα αυτής της συζήτησης υπήρξε η ψηφοφορία στις 26 Μαρτίου, όπου 348 ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ, 274 κατά και 36 απείχαν. Παρότι υπήρξαν προσπάθειες από συγκεκριμένες ομάδες ευρωβουλευτών να αποσυρθεί το περίφημο άρθρο 13 έστω και την ύστατη στιγμή, η οδηγία υπερψηφίστηκε μαζί με το συγκεκριμένο άρθρο λόγω της συστράτευσης τριών πολιτικών πυλώνων του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Κεντροαριστερά, κεντροδεξιά και φιλελεύθεροι είχαν κοινή γραμμή υπερψήφισης της συγκεκριμένης οδηγίας, πιθανόν αναγνωρίζοντας τους κινδύνους που ελοχεύουν για τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό από την «αφιλτράριστη» διακίνηση ιδεών στο αχανές διαδίκτυο.
Ίσως το πολιτικό φλερτ του ΣΥΡΙΖΑ με την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία να υπήρξε και ο λόγος που όλοι οι ευρωβουλευτές του απουσίαζαν από την κρισιμότερη ψηφοφορία για το διαδίκτυο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ενώ η Ευρωπαϊκή Αριστερά και οι Πράσινοι έχουν ταχθεί ανοιχτά ενάντια στη συγκεκριμένη οδηγία, οι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ μυστηριωδώς απουσίαζαν. Είναι χαρακτηριστικό ότι από το σύνολο της ελληνικής εκπροσώπησης στην ευρωβουλή, μόνο δύο ευρωβουλευτές καταψήφισαν, ο Νίκος Χουντής της ΛΑΕ και η ανεξάρτητη ευρωβουλεύτρια Σοφία Σακοράφα. Από κει και πέρα ευρωβουλευτές της ΝΔ, του Ποταμιού και της Χρυσής Αυγής υπερψήφισαν την οδηγία, ενώ οι ευρωβουλευτές της Ελιάς και του ΚΚΕ είτε δήλωσαν «παρών», είτε απουσίαζαν.
Παρότι το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης στο διαδίκτυο έχει υποτιμηθεί αρκετά στην Ελλάδα, διεθνώς έχει ξεσηκώσει μεγάλες αντιδράσεις. Πενήντα επτά οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων από όλο τον κόσμο, με κοινή ανοιχτή επιστολή σε όλους τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, έχουν ταχθεί κατά της οδηγίας για το copyright, ισχυριζόμενες ότι η απαίτηση εγκατάστασης συστήματος φιλτραρίσματος ηλεκτρονικών επικοινωνιών έχει απορριφθεί δύο φορές από το δικαστήριο, ενώ παράλληλα σοβαρές ανησυχίες έχει διατυπώσει και ο Ειδικός Εισηγητής του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών για την Ελευθερία της Έκφρασης και της Πληροφόρησης, ισχυριζόμενος ότι καθιερώνεται «ένα καθεστώς ενεργού ελέγχου και προληπτικής λογοκρισίας».
Η σημαντικότερη απάντηση όμως, στη λογοκρισία που επιχειρείται να επιβληθεί στο χώρο του διαδικτύου, βρίσκεται στην κινητοποίηση των ίδιων των πολιτών. Διαδικτυακές πλατφόρμες έχουν μαζέψει πάνω από πέντε εκατομμύρια υπογραφές σε σχετικό διαδικτυακό ψήφισμα, κάτι πρωτοφανές σε αντίστοιχα εγχειρήματα στο παρελθόν. Την ίδια στιγμή σε πάρα πολλές πόλεις πανευρωπαϊκά την ημέρα της ψηφοφορίας, αλλά και πιο πριν, έγιναν μαζικές και δυναμικές κινητοποιήσεις. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί η Γερμανία, όπου 150.000 διαδηλωτές ξεχύθηκαν στους δρόμους, σε δεκάδες συγκεντρώσεις το Σαββατοκύριακο 23-24 Μαρτίου 2019. Είναι ζωτικής σημασίας η ανάγκη να υψωθούν τείχη αντίστασης απέναντι σε κάθε προσπάθεια φίμωσης και περιορισμού της ελευθερίας της έκφρασης. Μόνο έτσι θα μπορούμε να συνεχίσουμε τους αγώνες μας.