Το φαινόμενο της «πορτογαλικής εξαίρεσης»

Αποτελέσματα
Το κυβερνόν Σοσιαλιστικό Κόμμα ενίσχυσε τις δυνάμεις του, ανεβαίνοντας στο 36,65% σε σύγκριση με το 32,3% του 2015. Οι Σοσιαλιστές φαίνεται ότι «επιβραβεύτηκαν» για κάποια μέτρα ανακοπής/αντιστροφής της λιτότητας που πήραν, σε συνδυασμό με καλή κατάσταση της οικονομίας τα προηγούμενα χρόνια.  
Αντίθετα, τα κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς, που έδωσαν έξωθεν κοινοβουλευτική στήριξη στην κυβέρνηση Κόστα, δεν ενισχύθηκαν. Το Μπλόκο διατήρησε τις δυνάμεις του με ελαφριά πτώση (9,7% από 10,2%), ενώ η συμμαχία του ΚΚ Πορτογαλίας με τους Πράσινους υποχώρησε στο 6,45% από το 8,25% το 2015. Η πορτογαλική Αριστερά παραμένει η ισχυρότερη εκλογικά στην Ευρώπη, αλλά η θέση της στη μάχη των συσχετισμών με τους Σοσιαλιστές επιδεινώθηκε σε σύγκριση με το 2015. Αν και τα μέτρα αντιστροφής της λιτότητας επιβλήθηκαν από αυτά τα δύο κόμματα στον Αντόνιο Κόστα, ως προϋπόθεση για την ψήφο ανοχής, αυτά τελικά πιστώθηκαν στην «κυβέρνηση που τα εφάρμοσε». Σε συνθήκες απουσίας ισχυρών κοινωνικών αγώνων, και σε ένα περιβάλλον πολιτικής και οικονομικής σταθερότητας, η «αρμονική συνύπαρξη» των συμμάχων λειτούργησε ευεργετικά προς τον ισχυρό πόλο της συμμαχίας, τους Σοσιαλιστές. 
Η ηγεμονία του «προοδευτισμού» τα προηγούμενα χρόνια έχει καθηλώσει τις δυνάμεις της Δεξιάς. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (το όνομα ξεγελά, γιατί είναι κεντροδεξιό) συγκέντρωσε 27,9% και το μικρότερο Λαϊκό Κόμμα (CDS-PP, συντηρητική Δεξιά) συγκέντρωσε 4,25%. Έχουν άθροισμα χαμηλότερο από το 36,86%, που είχε κερδίσει το κοινό τους κατέβασμα το 2015.  
Προϊστορία
Το 2011, οι Σοσιαλιστές ως κυβέρνηση μειοψηφίας έφεραν ένα «πακέτο σταθερότητας», που περιλάμβανε μέτρα λιτότητας, ενώ ισχυρίζονταν ότι πάσχιζαν «να αποφύγουν την ένταξη σε πρόγραμμα που θα φέρει χειρότερα», θυμίζοντας λίγο την αρχική περίοδο ΓΑΠ στην Ελλάδα. Ωστόσο η Δεξιά (που ως τότε στήριζε δια της ανοχής άλλα νεοφιλελεύθερα μέτρα) καταψήφισε το πακέτο για να οδηγήσει σε πρόωρες εκλογές. Ο τότε πρωθυπουργός Σοάρες, ενώ είχαν ήδη δρομολογηθεί οι κάλπες, προσέφυγε στο «μηχανισμό στήριξης», δηλώνοντας ότι «κάναμε τα πάντα, αλλά είναι πλέον αναπόφευκτο». Η Δεξιά θριάμβευσε στις κάλπες, αλλά ανέλαβε εξολοκλήρου την ευθύνη για τη συγκεκριμενοποίηση, ψήφιση και υλοποίηση του πορτογαλικού μνημονίου. 
Αυτό επέτρεψε στους Σοσιαλιστές να διατηρήσουν «καθαρά χέρια» και το 2015 να ανακάμψουν εν μέρει από την ιστορική ήττα του 2011. Ενισχυμένη βγήκε τότε και η πορτογαλική ριζοσπαστική Αριστερά, στο φόντο των μεγάλων αντιμνημονιακών κινητοποιήσεων της εποχής (το κίνημα «Να γαμηθεί η τρόικα», οι νέες κινηματικές «πλατφόρμες», οι μεγαλύτερες διαδηλώσεις μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων).  
Η Δεξιά είχε έρθει πρώτη, αλλά δεν είχε αυτοδυναμία. Η ηγεσία των Σοσιαλιστών αιφνιδίασε τους πάντες, όταν ανταποκρίθηκε στην πρόκληση του Μπλόκο και του ΚΚΠ να υποσχεθεί ένα μίνιμουμ πρόγραμμα αντιλιτότητας και να σχηματίσει κυβέρνηση υπό την ανοχή τους, αντί να καταφύγει στην πεπατημένη του «Μεγάλου Συνασπισμού». 
Ευνοϊκές συγκυρίες
Οι ευνοϊκές συνθήκες συνεχίστηκαν για την ηγεσία του Αντόνιο Κόστα. Ανέλαβε την κυβερνητική εξουσία μετά την ολοκλήρωση του μνημονιακού προγράμματος, με την Πορτογαλία να έχει κερδίσει στο μεταξύ τον τίτλο του «καλού μαθητή» της τρόικα και άρα να μην απαιτείται «τιμωρία». Μια ευνοϊκή συγκυρία οικονομικά (συνάρτηση διάφορων παραγόντων, όπως οι χαμηλές τιμές πετρελαίου και η βελτίωση των εξαγωγών, η έκρηξη του τουρισμού, η τόνωση της εσωτερικής ζήτησης, η «ποσοτική χαλάρωση» της ΕΚΤ), που έφερε την Πορτογαλία σε καλύτερη θέση από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, έδωσε «χώρο» στον Κόστα να τηρήσει τα συμφωνηθέντα φιλολαϊκά μέτρα, χωρίς να αποκλίνει από τους δημοσιονομικούς στόχους της ΕΕ. Οι Βρυξέλλες ενοχλήθηκαν από κάποια μέτρα (όχι τόσο για δημοσιονομικούς λόγους, όσο γιατί σηματοδοτούσαν «απόκλιση» από το νεοφιλελευθερισμό), αλλά τελικά «έκαναν τα στραβά μάτια». Είχαν μόλις βγει από την περιπέτεια του ελληνικού 2015, όταν η «ελληνική ανταρσία» τιμωρήθηκε παραδειγματικά, στραπατσάροντας ωστόσο την εικόνα της ΕΕ. Αντιμέτωπες με το Brexit ή τον ιταλικό κίνδυνο, οι Βρυξέλλες προτίμησαν να μην ανοίξουν ένα νέο μέτωπο με τον «καλύτερο μαθητή».
Όλα μαζί επέτρεψαν τη σπάνια εξαίρεση ενός «δημοσιονομικά ενάρετου κεϊνσιανισμού», που επέτρεπε στους Σοσιαλιστές να παραμένουν δημοφιλείς στα λαϊκά στρώματα (που δέχτηκαν με ανακούφιση τα περιορισμένα φιλεργατικά μέτρα, μετά τα μνημονιακά βάσανα και συγκρίνοντας την κατάσταση στην υπόλοιπη Ευρώπη), την ίδια ώρα που ο υπουργός τους των Οικονομικών κέρδιζε τον τίτλο «Κριστιάνο Ρονάλντο της οικονομίας» από τον Σόιμπλε. 
Κάπως έτσι φέτος η μερική νίκη του 2015 «ολοκληρώθηκε», με τους Σοσιαλιστές να ανακτούν την πρώτη θέση, καθηλώνοντας τη Δεξιά. Η εκτίμηση αρκετών Πορτογάλων συντρόφων ότι επρόκειτο για μια ασταθή ισορροπία που ήταν θέμα χρόνου να φτάσει στα όριά της (οδηγώντας σε αντιπαράθεση με την ΕΕ ή σε ρήξη της Αριστεράς με την κυβέρνηση) δεν επιβεβαιώθηκε στην τετραετία. Ωστόσο ο «πυρήνας» του επιχειρήματος παραμένει σωστός. Και η επόμενη τετραετία Κόστα, παρά τη γενικευμένη ευφορία για «εντολή συνέχειας», θα έχει πιθανότατα να αντιμετωπίσει ένα πολύ πιο δύσκολο οικονομικά περιβάλλον. 
Προοπτικές
Κάποια όρια έχουν ήδη φανεί, με τους Σοσιαλιστές να παρουσιάζονται άτεγκοι απέναντι σε όποια απεργιακή κινητοποίηση επιχείρησε να «ξηλώσει» την κατεύθυνση αντιστροφής της λιτότητας, υπενθυμίζοντας τα «δημοσιονομικά όρια» και φτάνοντας (στην περίπτωση των εργαζόμενων στη μεταφορά πετρελαίου) στην επιστράτευση των απεργών. Αυτές οι εικόνες προειδοποιούν ενδεχομένως για την επόμενη τετραετία. Το ζητούμενο είναι από τι θέσεις ξεκινά η ριζοσπαστική Αριστερά. Στο βαθμό που το εκλογικό αποτέλεσμα αντανακλά γενικότερους συσχετισμούς στην κοινωνία, φαίνεται ότι η τακτική που ακολουθήθηκε δεν οδήγησε σε ενίσχυση των κινημάτων, των δεσμών τους με την Αριστερά, σε αύξηση της οργανωμένης δύναμης του κόσμου μας. Αλλά αυτή είναι μια εκτίμηση από μακριά. Θα χρειαστούν περισσότερες ενημερώσεις κι απόψεις των συντρόφων που δρουν εκεί, για να αποτιμηθεί τελικά το «πορτογαλικό πείραμα» και να συζητηθούν οι προοπτικές της επόμενης θητείας Κόστα.