Λατινική Αμερική: Εξεγέρσεις και εκλογικές μάχες προκαλούν αναβρασμό

Βολιβία
Στις προεδρικές εκλογές στη Βολιβία, ο Έβο Μοράλες κέρδισε την πρώτη θέση, όπως αναμενόταν, με την οικονομία της Βολιβίας να είναι η σταθερότερη σε όλη τη Λατινική Αμερική.
Από το 2005 εκλέγεται σταθερά από τον πρώτο γύρο, ενώ το 2009 και το 2014 τα ποσοστά του έφταναν πάνω από 60% κι άφηναν 30-40 μονάδες πίσω τον εκάστοτε δεύτερο της διαλυμένης αντιπολίτευσης. Ωστόσο για πρώτη φορά αντιμετώπισε μια σοβαρή δοκιμασία. 
Είχε προηγηθεί η ήττα στο δημοψήφισμα που θα επέτρεπε στον Μοράλες να διεκδικήσει 4η θητεία. Το κόμμα του, παρά την δήλωση ότι θα σεβαστεί το αποτέλεσμα, κατέφυγε στο Ανώτατο Δικαστήριο και κατάφερε έτσι να παρακάμψει το αποτέλεσμα. Ήταν μια κίνηση που κόστισε στη δημοφιλία του Βολιβιανού προέδρου κι έδωσε πάτημα στη δεξιές δημαγωγίες περί «δικτατορίας». Οι καταστροφικές πυρκαγιές στον Αμαζόνιο υπήρξαν το δεύτερο πλήγμα, καθώς είχε προηγηθεί νόμος που τετραπλασίαζε τις εκτάσεις που επιτρεπόταν να αποψιλωθούν για αγροτική καλλιέργεια…
Σε αυτό το φόντο ήταν ζητούμενο το αν αυτήν τη φορά θα οδηγηθεί σε δεύτερο γύρο. Η νίκη από τον πρώτο γύρο διασφαλίζεται είτε με πάνω από 50% είτε με πάνω από 40% και 10 μονάδες διαφορά από τον δεύτερο.
Το βράδυ των εκλογών, κι ενώ στο 83% της καταμέτρησης ο Μοράλες είχε το 45% και δεύτερος ερχόταν ο Κάρλος Μέσα (που είχε ανατραπεί με εξέγερση το 2005) με 38%, σταμάτησε αιφνιδιαστικά η αναμετάδοση αποτελεσμάτων. Το επόμενο βράδυ οι Αρχές ανακοίνωσαν ότι στο 95% της καταμέτρησης, το αποτέλεσμα ήταν οριακό (46,61% έναντι 37,06%) και ήταν αρκετά πιθανό ο Μοράλες να κερδίσει από τον πρώτο γύρο. 
Αν και τα επίσημα αποτελέσματα θα χρειαστούν λίγες μέρες για να είναι οριστικά, η σύγχυση γύρω από τη διακοπή της καταμέτρησης ήταν ένα ανέλπιστο δώρο για τη αντιπολίτευση, που κάλεσε τους οπαδούς της αμέσως στους δρόμους, καταγγέλοντας «νοθεία». Σε πολλές πόλεις ξέσπασαν συγκρούσεις με τους υποστηρικτές του Μοράλες. Όσοι παρακολουθούν την περιοχή, γνώριζαν από μήνες ότι η βολιβιανή Δεξιά «μελετούσε» Βενεζούελα και Βραζιλία κι εξέταζε το ενδεχόμενο να επιχειρήσει να αγνοήσει την «εκλογική οδό». Ωστόσο αυτό δεν αναιρεί ότι το λάθος της αγνόησης του δημοψηφίσματος και η υποχώρηση της εκλογικής βάσης του Μοράλες (τουλάχιστον σε σύγκριση με τις καθαρές νίκες του παρελθόντος) έδωσαν «όπλα» στη δεξιά αντεπίθεση. 
Οι επόμενες μέρες θα είναι κρίσιμες… 
Αργεντινή
Στις 27 Οκτώβρη, εκλογές γίνονται και στην Αργεντινή, ωστόσο ο θεσμός των ανοιχτών προκριματικών που ήδη διεξήχθησαν επιτρέπει κάποιες εκτιμήσεις. 
Στις προκριματικές, συμμετέχουν όλοι-ες όσοι-ες διεκδικούν το χρίσμα από το κόμμα τους ή από έναν συνασπισμό κομμάτων. Το γεγονός ότι πρόκειται για υποχρεωτική κάλπη, στην οποία συμμετέχει όλο το εκλογικό σώμα (ο καθένας επιλέγει τον υποψήφιο του κόμματος που –λογικά– θα στηρίξει στις εκλογές) προβλέπει σε σημαντικό βαθμό και το τελικό αποτέλεσμα. Ιδιαίτερα όταν η απόσταση είναι μεγάλη. Μια τέτοια περίπτωση καθαρού θριάμβου είχαμε στις φετινές προκριματικές, όπου καταγράφηκε μια πολιτική συντριβή του δεξιού ΜαουρίτσιοΜάκρι από το περονικό κόμμα. Είναι ενδεικτικό ότι ήδη η αρθρογραφία διεθνών συντρόφων αφορά «την αναπότρεπτη πτώση του Μάκρι από την εξουσία».
Αξίζει να θυμόμαστε ότι η 4ετία Μάκρι δεν χαρακτηρίστηκε μόνο από τις επιθέσεις της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς, αλλά και από την αναζωπύρωση των εργατικών αντιστάσεων, που έδωσαν πολλούς σκληρούς αμυντικούς αγώνες αυτά τα χρόνια. Είναι αυτό το ρεύμα αντίστασης που σήμερα ανοίγει το δρόμο στην εκλογική συντριβή ενός ανθρώπου που φιλοδοξούσε να εκφράσει μια νέα και μακρά νεοφιλελεύθερη ηγεμονία. Την δεξιά κυβέρνηση ωστόσο αποσταθεροποίησε και η οικονομική κατάσταση, η οποία επιδεινώθηκε δραματικά. Οι νεοφιλελεύθερες συνταγές που διαφημίστηκαν κατά την εκλογική του νίκη ως αντίδοτο στη «στασιμότητα» της περιόδου Κίρχνερ, αποδείχθηκαν ανίκανες να αντιμετωπίσουν την κρίση και καταστροφικές. 
Οι δύο αυτοί παράγοντες πίσω από τη σημερινή ήττα του πολιτικού ηγέτη που προσωποποιούσε τις ελπίδες «αντεπίθεσης της Δεξιάς» μερικά χρόνια πριν, υπενθυμίζουν κάποια σημαντικά στοιχεία όσον αφορά τη συζήτηση για τη «νεοφιλελεύθερη παλινόρθωση» στη Λατινική Αμερική. Το ένα αφορά βεβαίως την προθυμία του εργατικού κινήματος και των «από κάτω» να αμυνθούν και να συγκρουστούν για να υπερασπιστούν κατακτήσεις της προηγούμενης περιόδου. Το δεύτερο αφορά το γεγονός ότι παρά την υπαρκτή βαθιά κρίση του «ροζ κύματος», ούτε η Δεξιά έχει το δικό της (αποτελεσματικό) σχέδιο εξόδου από την κρίση του καπιταλισμού. 
Αυτά τα στοιχεία από μόνα τους δεν λένε τίποτα για τις εξελίξεις: Για παράδειγμα αυτή ακριβώς η κατάσταση (παράταση του οικονομικού αδιεξόδου, εργατική αντίσταση) οδήγησε στην πτώση του κεντροδεξιού Τεμέρ προς όφελος όμως του νεοφασίστα Μπολσονάρο, που προκρίθηκε ως ικανότερος να «επιβάλει λύσεις». Ωστόσο είναι στοιχεία που καθώς αφορούν όλη την υπο-ήπειρο, υπενθυμίζουν ότι το πεδίο πάλης παραμένει ανοιχτό. 
Στην περίπτωση της Αργεντινής, η αποτυχία της Δεξιάς και η εκλογική της ήττα ανοίγει το δρόμο στην επιστροφή του περονισμού στην εξουσία. Αυτό που μένει να φανεί –και είναι το απολύτως κρίσιμο για να αποτιμήσει κανείς την εξέλιξη– είναι πώς ακριβώς θα «μεταφραστεί» αυτή η εκλογική νίκη από το εργατικό κίνημα. Αν πρόκειται για «εκλογική ελάχιστη άμυνα», δηλαδή επιλογή να επιστρέψουν οι περονικοί στην εξουσία μήπως «σώσουν έστωό,τι σώζεται», μετά την λαίλαπα Μάκρι.  Ή αν θα γίνει αντιληπτή ως πολιτική νίκη με την ελπίδα  ότι «θα τα πάρουμε όλα πίσω». Φυσικά θα πρόκειται για αυταπάτη: το περονικό κόμμα και ο επερχόμενος πρόεδρος Αλμπέρτο Φερνάντεζ δεν θα αμφισβητήσουν τον πυρήνα των πολιτικών Μάκρι. Αλλά ένας Αργεντίνος σύντροφος εύστοχα έγραψε ότι για την πορεία της ταξικής πάλης, προτιμά το σενάριο να υπάρχουν τέτοιες «αυταπάτες» σε τμήματα του εργατικού κινήματος, παρά να έχει επικρατήσει ένας «ρεαλισμός» ελάχιστων προσδοκιών.
Σε αυτά τα νέα καθήκοντα, έχουν να ανταποκριθούν οι σύντροφοι του FIT (Μέτωπο της Αριστεράς και των Εργατών), της συμμαχίας τριών μεγάλων επαναστατικών οργανώσεων. Το FIT έχει «κατοχυρώσει» την εκλογική παρουσία του τα τελευταία χρόνια, ξεπερνώντας για άλλη μια φορά το εμπόδιο των προκριματικών (που «κόβει» όποιο σχηματισμό δεν περάσει το 1,5%), ενώ η εκλογική του σταθεροποίηση αντανακλά (έως  και υποτιμά…) ένα πραγματικό «ρίζωμα» σε χώρους δουλειάς και τη δράση κι αναγνώρισή του στο κίνημα…
Ουρουγουάη
Την ίδια μέρα με την Αργεντινή στήνονται οι κάλπες στην Ουρουγουάη. Στις αντίστοιχες «προκριματικές», το δεξιό Εθνικό Κόμμα επικράτησε του Frente Amplio (Πλατύ Μέτωπο), του κεντροαριστερού συνασπισμού που κυβερνά τη χώρα από το 2004. Ωστόσο στην Ουρουγουάη η ψήφος στις προκριματικές δεν είναι υποχρεωτική και η διαφορά δεν ήταν αρκετά μεγάλη, ενώ οι δημοσκοπήσεις δείχνουν προβάδισμα του Ντανιέλ Μαρτίνες (του υποψηφίου του Frente). Σε αυτήν την κάλπη παραμένει απρόβλεπτο το αποτέλεσμα και δεν αποκλείεται να υπάρξει ντέρμπι. 
Ωστόσο και εκεί οι προκριματικές έδειξαν κάποιες «τάσεις». Το γεγονός ότι το Frente Amplio «χωλαίνει» και δεν απολαμβάνει την ηγεμονία του πρόσφατου παρελθόντος. Αλλά και το γεγονός ότι συνεχίζει μια ισορροπία μεταξύ δεξιάς και αριστεράς: Ο Μαρτίνες θεωρείται ο πιο «φιλικός προς τις επιχειρήσεις» υποψήφιος που είχε ποτέ ως τώρα και μιλάει ως τέτοιος προεκλογικά, ενώ επέλεξε ως υποψήφια αντιπρόεδρο τη συνδικαλίστρια Γκρασιέλα Βιγιάρ, που κάνει μια «παράλληλη» προεκλογική εκστρατεία σε άλλο ακροατήριο, περιγράφοντας την κάλπη ως «μάχη ενάντια στην παλινόρθωση του νεοφιλελευθερισμού». 
Αυτές οι «ασκήσεις» είναι αμφίβολο αν θα καταφέρουν να αντιμετωπίσουν την άνοδο του συντηρητικού Εθνικού Κόμματος, αλλά και την ανασυγκρότηση του Κολοράντο. Το κεντρώο κόμμα το οποίο κυριαρχούσε για δεκαετίες στην Ουρουγουάη αλλά βρέθηκε στο περιθώριο τα τελευταία χρόνια, μετατοπίζεται προς τα κεντροαριστερά κι επιχειρεί «λίφτινγκ» σε πρόσωπα (ο υποψήφιός του Ερνέστο Τάλβι προκάλεσε αναστάτωση επικρατώντας απέναντι σε μια «βαρώνη» του κόμματος). 
Αξίζει να σημειωθεί και μια άλλη είδηση των προκριματικών. Το γεγονός ότι συγκέντρωσε ένα αξιοπρεπές ποσοστό και κατεβαίνει ως «τέταρτη δύναμη» ο ΓκουΐδοΜανίνι Ρίος, με ένα νέο κόμμα. Πρόκειται για έναν πρώην στρατηγό ο οποίος καταφέρθηκε ενάντια στις δικαστικές έρευνες για τα εγκλήματα του στρατού στη διάρκεια της δικτατορίας και γι’ αυτό το λόγο απολύθηκε από τον απερχόμενο πρόεδρο ΤαμπάρεΒάσκες. Αυτό το «λουλούδι» οργάνωσε μια ακροδεξιά προεκλογική εκστρατεία, που ευνοήθηκε από την οργάνωση δημοψηφίσματος (τη μέρα των προεδρικών εκλογών) για απίστευτα σκληρά μέτρα «Νόμου και Τάξης» ώστε να περιοριστεί η εγκληματικότητα που αυξάνεται στη χώρα. Ο Ρίος δεν έχει ελπίδα να νικήσει, αλλά εμφανίζεται με μια κοινωνική-εκλογική βάση στο πολιτικό παιχνίδι κι αξίζει να θυμόμαστε ότι κάποτε ο Μπολσονάρο υπήρξε πολύ πιο «περιθωριακός» απότι ο μέχρι πρότινος στρατηγός. Συμβαίνουν τέτοιες διεργασίες και στην «εκσυγχρονισμένη» και «ήρεμη» Ουρουγουάη της ηγεμονίας μέχρι πρότινος του «προοδευτισμού»…
Δυστυχώς σε αυτή τη χώρα, οι δυνάμεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς (αγωνιστές που δεν αναγνωρίζουν πια τους παλιούς τους συντρόφους στους Τουπαμάρος κι έχουν αποχωρήσει από το Frente Amplio συγκροτώντας άλλους σχηματισμούς όπως η Unidad Popular) παραμένουν πολύ περιορισμένες…
Εκουαδόρ
Ωστόσο τα πιο μεγάλα νέα έρχονται από δύο άλλες χώρες και δεν αφορούν κάλπες. Η λαϊκή εξέγερση στο Εκουαδόρ μετά από 11 μέρες διαδηλώσεων, απεργιών, αποκλεισμών δρόμων και συγκρούσεων πέτυχε μια μεγάλη νίκη. Η συμμαχία εργατών-ιθαγενών-φοιτητών, αντιμετώπισε θαρρετά την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης» κι υποχρέωσε τον πρόεδρο Μορένο να μετεγκατασταθεί σε άλλη πόλη, καθώς οι διαδηλωτές αποκτούσαν τον έλεγχο της πρωτεύουσας. Η εξέγερση γενικεύτηκε και σε άλλες πόλεις με το σύνθημα «παντού ανεπιθύμητος!». Φαίνεται ότι ο Μορένο ανακάλεσε την πρόσφατη προϊστορία του κινήματος στο Εκουαδόρ που είχε ανατρέψει διαδοχικά 3 προέδρους και σε μια αιφνιδιαστική στροφή 180 μοιρών, ο μέχρι πρότινος «αδιάλλακτος» πρόεδρος ανακοίνωσε την ακύρωση του «πακετάτσο», των μέτρων δηλαδή που είχε συμφωνήσει με το ΔΝΤ και είχαν προκαλέσει την εξέγερση. 
Πρόκειται για μια ανέλπιστη και σπάνια νίκη, που αποτελεί μια «χειροπιαστή» επιβεβαίωση όσων ισχυριζόμαστε ότι η απάντηση στα αδιέξοδα του «ροζ κύματος» που άνοιξαν το δρόμο στην νεοφιλελεύθερη παλινόρθωση βρίσκεται στην αναζωπύρωση της εξωκοινοβουλευτικής δράσης από τα κάτω. 
Ο Μορένο αναζητά «εναλλακτικά» δημοσιονομικά μέτρα στη θέση αυτών που ακυρώθηκαν και κάλεσε τις ιθαγενικές οργανώσεις (που με την δύναμη και τη μαχητικότητά τους έπαιξαν κεντρικό ρόλο στο κίνημα) σε σχετικές διαπραγματεύσεις. Οι οργανώσεις ανέστειλαν τις κινητοποιήσεις μετά την πρώτη νίκη και συμμετέχουν στο διάλογο, αλλά προσέρχονται με καθαρές θέσεις που ελπίζουμε να κρατήσουν μέχρι τέλους: Καμιά επιβάρυνση των λαϊκών στρωμάτων – Να αναζητηθούν τα χρήματα επιβαρύνοντας τους πλούσιους. Ζητούν επιπλέον την καθαίρεση των υπουργών που φέρουν ευθύνες για την καταστολή. 
Η συνέχεια παραμένει ανοιχτή. Μετά την ακύρωση του «πακετάτσο», στο ίδιο μέρος που λίγες ώρες πριν ήταν πεδίο μάχης, στήθηκε ένα απίστευτο λαϊκό πανηγύρι. Παρά τη γενική ευφορία, το κλίμα παρέμενε μαχητικό. Άλλοι δήλωναν σκεπτικοί με την αναστολή των κινητοποιήσεων, ενώ άλλοι δεν διαφωνούσαν αλλά δήλωναν «έτοιμοι να επιστρέψουν άμα χρειαστεί». Γιατί όλοι συνέκλιναν στο «δεν εμπιστευόμαστε τον Μορένο»…
Χιλή
Όταν στο περασμένο φύλλο της «Εργατικής Αριστεράς» γράφαμε ότι θα ήταν εξαιρετικό νέο να αποδειχθούν «αυτές οι εμπειρίες εξίσου μεταδοτικές όσο και την τελευταία φορά που οι λαοί της υπο-ηπείρου μπήκαν σε κίνηση» διατυπώναμε ευχή, δεν περιμέναμε τόσο γρήγορες εξελίξεις. Λίγες μέρες μετά τη λαϊκή νίκη στο Εκουαδόρ, όταν ο δεξιός πρόεδρος Πινιέρα ανακοίνωσε την αύξηση των τιμών στις συγκοινωνίες, το κίνημα στη Χιλή ήξερε πώς να απαντήσει: Με εξέγερση. Έχοντας στην πρώτη γραμμή φοιτητές και μαθητές, όπου υπάρχει πλούσια παράδοση αγωνιστικότητας και αντικαπιταλιστικής πολιτικοποίησης τα τελευταία 15 χρόνια, μαζικές διαδηλώσεις απέκλεισαν σταθμούς, κατέλαβαν εκδοτήρια, συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις καταστολής, οδηγώντας τον Πινιέρα να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης. 
Οι κινητοποιήσεις δεν σταμάτησαν και ο Χιλιανός πρόεδρος υποχρεώθηκε να ακυρώσει την αύξηση στα εισιτήρια, αναγνωρίζοντας ότι οι διαδηλωτές «είχαν κάποιο δίκιο». Αλλά η υποχώρηση στο συγκεκριμένο μέτρο συνοδεύτηκε από σκλήρυνση της καταστολής,  ελπίζοντας ο συνδυασμός να απομονώσει/αντιμετωπίσει τους ριζοσπάστες αγωνιστές, ενάντια στους οποίους έβγαλε έναν βιτριολικό λόγο: «Είμαστε σε πόλεμο με έναν πανίσχυρο και ασυμβίβαστο εχθρό που δεν σέβεται κανέναν και τίποτα». Αναφερόταν στους χιλιάδες που αντέδρασαν στην επέκταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης σε όλη τη χώρα, κατά το «σαββατοκύριακο της οργής», στη διάρκεια του οποίου παρατάχθηκαν 10.000 στρατιώτες στους δρόμους, υπήρξαν εκατοντάδες συλλήψεις και -κυρίως!- 11 νεκροί. Στο πλευρό των νεαρών διαδηλωτών βρέθηκαν λιμενεργάτες και εργαζόμενοι στα ορυχεία με πανεθνικές απεργίες. 
Αυτά στη χώρα που μερικές μέρες πριν, ο πρόεδρος Πινιέρα διαφήμιζε στα διεθνή οικονομικά ΜΜΕ ως «όαση» μέσα στη λατινοαμερικάνικη αστάθεια…
Στο τέλος του κολασμένου τριημέρου και καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές, επικρατούσε μια προσωρινή σιωπή στους δρόμους. Αλλά κανείς δεν μπορούσε να εγγυηθεί για την επόμενη μέρα. Όπως δήλωσε η συνδικαλίστρια των εργαζομένων στο Μετρό, ΠάουλαΡιβας, «Αφορά τις χαμηλές συντάξεις, την ιδιωτικοποίηση του νερού, την αύξηση στις τιμές του ηλεκτρικού, το σύστημα υγείας, την ανάγκη για ίση πρόσβαση στην παιδεία. Το εισιτήριο στο μετρό ήταν ο πυροδότης, ήταν συμβολικό. Έκανε το λαό να πει “φτάνει πια”». Μια φοιτήτρια Νομικής το έθεσε πιο γενικά: «Δεν αφορά τις τιμές του μετρό – αφορά το ότι το σύστημα μας στίβει σαν λεμόνια».
Εύφλεκτη περιοχή
Το χειμώνα του 2016, εν τω μέσω της «δεξιάς παλινόρθωσης», ένα άρθρο στο περιοδικό «Κόκκινο» που περιέγραφε την υποχώρηση, επεσήμανε και τις δυνατότητες, παραθέτοντας μια εκτίμηση του Economist που ως σοβαρό αστικό έντυπο, δε συμμεριζόταν τον «τριομφαλισμό» άλλων δεξιών Μέσων:
«Το πρόβλημα είναι πως οι ηγέτες της Λατινικής Αμερικής αντιμετωπίζουν πληθυσμούς που έχουν βρεθεί σε κινητοποίηση κι έχουν συνηθίσει σε καλές μέρες. Αυτό απαιτεί επιδέξιους κυβερνητικούς χειρισμούς. Αν αυτοί δεν υπάρξουν, η Λατινική Αμερική μπορεί να γίνει ακόμα πιο εύφλεκτη τα επόμενα χρόνια».