Προεδρικές εκλογές στην Αίγυπτο: Σημάδια πόλωσης μέσα στην πολιτική και οικονομική κρίση

Την τελευταία φορά που οι Αιγύπτιοι είχαν κληθεί να «εκλέξουν» πρόεδρο, ο Χόσνι Μουμπάρακ «κέρδισε» το 87% ενώ ο δεύτερος Αϊμάν Νουρ τιμωρήθηκε με 3ετή φυλάκιση. Μόνο και μόνο γι’ αυτό, οι φετινές προεδρικές εκλογές στις 23-24 Μάη, είναι μια σημαντική είδηση και αντιμετωπίστηκαν από εκατομμύρια Αιγύπτιους ως μια μεγάλη μέρα.

Το «μήνυμα» του αποτελέσματος, είναι μια χώρα που βρίσκεται σε πολιτική ρευστότητα και κοινωνική πόλωση.

Δυσκολίες για τους Αδελφούς Μουσουλμάνους

Πρώτος ήρθε ο υποψήφιος των Αδελφών Μουσουλμάνων, Μοχάμεντ Μόρσι, που συγκέντρωσε το 25,3% των ψήφων. Είναι πολύ κατώτερο του εκλογικού θριάμβου της Αδελφότητας στις πρόσφατες κοινοβουλευτικές εκλογές.

Η Αδελφότητα πλήρωσε το ότι, επιχειρώντας να ισορροπήσει ανάμεσα στο καθεστώς και τις λαϊκές προσδοκίες, κατέληξε να δέχεται επιθέσεις και από τα δεξιά και από τα αριστερά της. Από τη μια, υποχρεώθηκε να συγκρουστεί με τους στρατηγούς (η χούντα απαγορεύει στην κοινοβουλευτική πλειοψηφία να σχηματίσει δική της κυβέρνηση και να αναλάβει το νέο σύνταγμα) και το πλήρωσε με μια κατευθυνόμενη ισλαμοφοβική εκστρατεία, πως θέλει να μονοπωλήσει την εξουσία για να μετατρέψει την Αίγυπτο σε Ιράν. Από την άλλη, η δημοφιλία της βρίσκεται σε πτώση στα λαϊκά στρώματα, καθώς η κοινοβουλευτική νίκη δεν δικαίωσε καμιά από τις προσδοκίες των ψηφοφόρων τους.

Παρά την μεγάλη πτώση, η πρωτιά του Μόρσι (ανακοίνωσε την υποψηφιότητά του τελευταίος και ξεκινούσε από την 5^η θέση δημοσκοπικά), ήταν μια εντυπωσιακή νίκη, που επιβεβαιώνει τη σημασία που έχει η οργανωμένη δύναμη και οι βαθιές ρίζες των Μουσουλμάνων στις φτωχογειτονιές. Ένα μόνο παράδειγμα των δυνατοτήτων της Αδελφότητας είναι η δημιουργία μιας ανθρώπινης αλυσίδας υπέρ του Μόρσι στις 17 Μάη, η οποία κάλυψε 700 μιλία! Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η εγκατάλειψη της παλιάς αντιδημοφιλούς «γραμμής» από τον Μόρσι που ανέσυρε από το ντουλάπι την αντικαθεστωτική ρητορική και τα συνθήματα για «συνέχιση της επανάστασης μέχρι να δικαιωθούν οι μάρτυρες και να κατακτήσουμε την κοινωνική ισότητα».

Το καθεστώς ανασυγκροτείται

Η δυσάρεστη έκπληξη ήταν η αναρρίχηση του Αχμέντ Σαφίκ στη δεύτερη θέση με 23,74%. Ο Σαφίκ ήταν παλιός υπουργός του Μουμπάρακ, αλλά και ο τελευταίος πρωθυπουργός του, τις μέρες του Φλεβάρη. Λέγεται μάλιστα πως ήταν ο ενορχηστρωτής της πολιορκίας της Ταχρίρ από χιλιάδες μπράβους, που οδήγησε στην ιστορική «μάχη της Καμήλας», στις 2 Φλεβάρη. Είναι ο πιο γνήσιος εκφραστής της αντεπανάστης, που επαναλαμβάνει πως ο Μουμπάρακ είναι το πρότυπό του και υπόσχεται «νόμο και τάξη» αν εκλεγεί.

Ο Σαφίκ ενισχύθηκε από πολλούς παράγοντες: Η ανθεκτικότητα που έχει δείξει η χούντα και η δυνατότητά της να διατηρεί ένα στοιχειώδη έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων, έχει δώσει ξανά αυτοπεποίθηση στα στελέχη του παλιού κόμματος του Μουμπάρακ -που εξακολουθούν να έχουν τεράστια δύναμη μέσα στην κρατική μηχανή- τα οποία ανασυγκροτούνται. Η οικονομική και πολιτική κρίση, πολώνει την αιγυπτιακή κοινωνία, σπρώχοντας τους συντηρητικούς Αιγύπτιους και τα μεσοστρώματα στον Σαφίκ που θεωρείται «έμπειρος σε κυβερνητικές θέσεις» και ικανός να αντιμετωπίσει το (οικονομικό και πολιτικό) «χάος». Επιλέον, ο Σαφίκ καβάλησε το ισλαμοφοβικό κύμα που καλλιέργησαν τα ΜΜΕ, ισχυριζόμενος πως θα συντρίψει τους ισλαμιστές (κερδίζοντας πολλές χριστιανικές ψήφους).

Οι υποψήφιοι «της επανάστασης»

Την τρίτη θέση κατέλαβε ο Χαμντίν Σαμπάχι. Είναι στέλεχος του νασερικού κόμματος «Καραμά», δραστηριοποιείται στην αντιπολίτευση από τα φοιτητικά του χρόνια τη δεκαετία του ‘70, στήριξε την επανάσταση του Γενάρη αλλά και όλες τις μάχες ενάντια στο καθεστώς που ακολούθησαν. Η εκτίναξή του από το δημοσκοπικό 8-10% στο 21,6% (και η πρωτιά του στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια και το Πορτ-Σαΐντ) ήταν η ευχάριστη έκπληξη των εκλογών. Το συνεπές αντικαθεστωτικό του παρελθόν, η παράδοσή του στην υποστήριξη εργατικών και αγροτικών κινητοποιήσεων, οι ανοιχτά αντι-ιμπεριαλιστικές και αντισιωνιστικές του θέσεις, τον έκαναν υποψήφιο που εξέφρασε το «επαναστατικό στρατόπεδο» και η επιτυχία του δείχνει πως υπάρχει ένα μαζικό ρεύμα που υποστηρίζει τους στόχους της επανάστασης.

Στην τέταρτη θέση κατέληξε ο Αμπούλ Φοτούχ, με 17,93%, ο οποίος θεωρείται επίσης υποψήφιος του «επαναστατικού στρατοπέδου». Είναι ένα πρώην ηγετικό στέλεχος των Αδελφών Μουσουλμάνων που διαγράφηκε πέρσι, όταν ανακοίνωσε την πρόθεσή του να κατέβει στις εκλογές κόντρα στην κομματική γραμμή. Ο Φοτούχ ανήκε στην πιο «αριστερή» πτέρυγα της Αδελφότητας: έχει ένα αριστερό-σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα στην οικονομία, φιλελεύθερες θέσεις στα ζητήματα των γυναικών και της χριστιανικής μειονότητας, υποστήριξε τους επαναστάτες ενάντια στις επιθέσεις του στρατού, σε αντίθεση με την ηγεσία των Μουσουλμάνων. Γι’ αυτούς τους λόγους κέρδισε την υποστήριξη μεγάλου τμήματος της νεολαίας της Αδελφότητας.

Η ριζοσπαστική Αριστερά δεν μπόρεσε να καταλήξει σε έναν κοινό υποψήφιο. Οι δυο σημαντικότεροι υποψήφιοί της ήταν ο Αλ-Χαρίρι, υποψήφιος της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Συμμαχίας και ο Καλέντ Αλί, δικηγόρος με παράδοση στην υπεράσπιση των εργατικών αγώνων, αλλά κανένας δεν μπόρεσε να πετύχει κάποιο μεγάλο αποτέλεσμα.

Βυθίστηκε ο «μετριοπαθής»

Ο Αμρ Μούσα, το δημοσκοπικό... φαβορί των εκλογών, ήρθε πέμπτος, συγκεντρώνοντας το 10,97% των ψήφων. Ήταν υπουργός Εξωτερικών του Μουμπάρακ από το 1991 ως το 2001 και γ.γ. του Αραβικού Συνδέσμου από το 2001 ως το 2011. Επιχείρησε να «αναβαπτιστεί» μετά την επανάσταση ως δημοκράτης, και να αξιοποιήσει την «τεχνοκρατική» του εμπειρία. Αυτή η «μεσοβέζικη» ισορροπία, συνετρίβη μέσα στο πολωμένο πολιτικό και κοινωνικό κλίμα.

Συσχετισμοί

Τα αποτελέσματα αντικατοπτρίζουν την πολιτική κατάσταση: Η χούντα έχει καταφέρει να διατηρήσει την εξουσία της και ένα στοιχειώδη έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων, αλλά δεν έχει μπορέσει να καταστείλει τους επαναστάτες. Οι δυνάμεις της επανάστασης διατηρούν σημαντική επιρροή στους φτωχούς και τους εργάτες, αλλά δεν έχουν κατορθώσει να διαμορφώσουν ένα πολιτικό πρόγραμμα και μια τακτική που θα αντιπαρατεθεί αποτελεσματικά με τους στρατηγούς.

Η αιγυπτιακή κοινωνία αντιμετωπίζει πολλαπλές διαιρέσεις (δημοκράτες-καθεστωτικοί, ισλαμιστές-κοσμικοί, ριζοσπάστες-μετριοπαθείς) που κάνουν δύσκολη μια καθαρή αποτίμηση για το συσχετισμό. Μπορούμε όμως να μετρήσουμε το συνολικό 40% των Σαμπάχι και Φοτούχ ως μια σημαντική κοινωνική βάση που υποστηρίζει τη συνέχεια της επανάστασης. Το ποσοστό αυτό αποκτά ιδιαίτερη αξία αν λάβουμε υπόψη ότι συγκεντρώθηκε χωρίς την οργανωτική βάση των Μουσουλμάνων, χωρίς τις δυνατότητες του κρατικού μουμπαρακικού μηχανισμού, χωρίς τα εκατομμύρια ξένης χρηματοδότησης που αξιοποίησε ο Μούσα. Βέβαια, η ανασύνταξη της αντεπανάστασης και η εμφάνιση ενός συντηρητικού πόλου, πρόθυμου να στηρίξει στελέχη του καθεστώτος προκειμένου να επικρατήσει η «ηρεμία», δείχνει τους κινδύνους.

Η επόμενη μέρα

Μήνες πριν, οι Αιγύπτιοι εξέλεξαν ένα νέο κοινοβούλιο, το οποίο αδυνατεί να πάρει στοιχειώδη μέτρα. Όχι εξαιτίας της σύνθεσής του, αλλά γιατί το Συμβούλιο των Στρατηγών σαμποτάρει κάθε προσπάθειά του να αποκτήσει εξουσίες. Είναι ειρωνικό το πώς η διάλυση των αυταπατών για το κοινοβούλιο εκφράζεται σήμερα μέσα από νέες αυταπάτες για τον ρόλο που θα μπορεί να παίξει ένας εκλεγμένος πρόεδρος. Όμως ο νέος πρόεδρος θα βρεθεί γρήγορα στην ίδια θέση με το κοινοβούλιο. Το δικτατορικό καθεστώς παραμένει στη θέση του και η εκλογή ενός «πολιτικού» προέδρου δεν έχει τη δύναμη να οδηγήσει το στρατό πίσω στα στρατόπεδα και εκτός πολιτικής και οικονομικής εξουσίας. Τα εκατομμύρια φτωχών και εργατών που ελπίζουν σε «ελευθερία, αξιοπρέπεια και κοινωνική δικαιοσύνη» θα ξαναβγουν στο δρόμο.

Σύμφωνα με αρκετούς φιλελεύθερους σχολιαστές, ο δεύτερος γύρος (Σαφίκ εναντίον Μόρσι) είναι ιδανικός και για το καθεστώς και για την Αδελφότητα. Βραχυπρόθεσμα η παρατήρηση είναι σωστή. Υποτιμά όμως τη συνολικότερη κοινωνική δυναμική. Πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι αρθρογράφος της Ahramπου σχολίασε: «αν νικήσει ο Μόρσι, η Αδελφότητα θα ξοφλήσει τα επόμενα 2 χρόνια. Αν νικήσει ο Σαφίκ, το μουμπαρακικό καθεστώς θα ανατραπεί ολόκληρο ως τον επόμενο Γενάρη».

Είναι μια πρόβλεψη βάσιμη, αν σκεφτεί κανείς πως το «τζίνι» της εξέγερσης αποδείχτηκε αδύνατο να ξαναμπει «στο λυχνάρι» τους τελευταίους 16 μήνες. Αλλά για να επαληθευτεί, χρειάζεται η δημιουργία μιας σοβαρής εναλλακτικής πολιτικής πρότασης από τη σκοπιά της εργατικής τάξης, που θα μπορεί να υπερβεί τη διαμάχη «κοσμικών-ισλαμιστών», την συνεχιζόμενη διαίρεση «οικονομικών» και «πολιτικών» αγώνων, που θα μπορεί τελικά να ολοκληρώσει αυτό που άρχισε στις 25 Γενάρη του 2011, δίνοντας «όλη την εξουσία και τον πλούτο στο λαό». Σε αυτόν το στόχο, όπως έδειξε και η παρουσία της ριζοσπαστικής Αριστεράς στις εκλογές, έχουν να γίνουν πολλά βήματα ακόμα.