Αίγυπτος: Η επανάσταση σε σταυροδρόμι

Μετά τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών

Το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών στην Αίγυπτο και η αθώωση στελεχών του καθεστώτος, που δικάζονταν για τις δολοφονίες εκατοντάδων διαδηλωτών το Γενάρη-Φλεβάρη του 2011, οδηγούν σε μια νέα μετωπική σύγκρουση του κινήματος με την αντεπανάσταση.
Στο δεύτερο γύρο των εκλογών πέρασαν ο υποψήφιος των Αδελφών Μουσουλμάνων, Μοχάμεντ Μόρσι, με 25,3% και ο Αχμέντ Σαφίκ, τελευταίος πρωθυπουργός του Μουμπάρακ και άνθρωπος του καθεστώτος, με 23,74%.

Την τρίτη θέση κατέλαβε ο νασερικός Χαμντίν Σαμπάχι, αντικαθεστωτικός από τα φοιτητικά του χρόνια τη δεκαετία του ’70, συμμέτοχος στην επανάσταση της 25ης Γενάρη και παρών σε όλες τις συγκρούσεις που ακολούθησαν με το στρατό μετά την πτώση του Μουμπάρακ. Συγκέντρωσε το 21,6% (αν δεν συνέβαινε εκτεταμένη νοθεία, θα είχε επικρατήσει του Σαφίκ) και κέρδισε την πρώτη θέση στο Κάιρο, την Αλεξάνδρεια και το Πορτ-Σαΐντ, χάρη σε ένα αριστερό-εθνικιστικό, αντιιμπεριαλιστικό και αντισιωνιστικό πρόγραμμα.

Στην τέταρτη θέση βρέθηκε με 17,93% ο διαγραμμένος από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους Αμπούλ Φοτούχ, ο οποίος ανήκει στην «αριστερή» πτέρυγα της Αδελφότητας, με ένα αριστερό-σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα στην οικονομία, φιλελεύθερες θέσεις στα ζητήματα των γυναικών και της χριστιανικής μειονότητας και συνεπή θέση υπέρ των επαναστατών ενάντια στις επιθέσεις του Στρατιωτικού Συμβουλίου όλο το προηγούμενο διάστημα. (Για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων του πρώτου γύρου βλέπε: «Οι προεδρικές εκλογές στην Αίγυπτο. Σημάδια πόλωσης μέσα στην πολιτική και οικονομική κρίση», στο www.dea.org.gr).

Διχασμένη κοινωνία

Η εικόνα αντικατοπτρίζει την πόλωση: Οι στρατηγοί έχουν κατορθώσει να διατηρήσουν το στοιχειώδη έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων, οι καθεστωτικοί έχουν ανακτήσει την αυτοπεποίθησή τους και η συντηρητική μερίδα της κοινωνίας συσπειρώνεται γύρω από το αίτημα για «αποκατάσταση της (οικονομικής και πολιτικής) ομαλότητας». Από την άλλη, οι επαναστατικές δυνάμεις έχουν αντέξει όλες τις επιθέσεις μέχρι τώρα, διατηρούν σημαντική κοινωνική επιρροή, τη δυνατότητα να κινητοποιούν εκατοντάδες χιλιάδες στις συγκρούσεις με το στρατό και, καθώς οι αυταπάτες για «ομαλή μετάβαση» διαλύονται, το ακροατήριό τους διευρύνεται.

Αυτή η εικόνα «θάφτηκε» από την κυρίαρχη αφήγηση που βλέπει πως στο δεύτερο γύρο θα αναμετρηθεί ο άνθρωπος του στρατού με τον υποψήφιο μιας δύναμης που, αρκετές φορές στους μήνες που πέρασαν, «μαχαίρωσε πισώπλατα» την επανάσταση και το εργατικό κίνημα. «Στρατός εναντίον Ισλάμ, με την επανάσταση στο περιθώριο» είναι η μαύρη εικόνα που παρουσιάζουν φιλελεύθεροι, αλλά και αριστεροί αναλυτές. Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη.

Αντεπαναστατική απειλή

Σίγουρα η εκλογή του Σαφίκ θα είναι μια πολιτική νίκη για τους στρατηγούς και μπορεί να οδηγήσει στην πιο άγρια αντεπίθεση της αντεπανάστασης. Γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται σωστά ως θανάσιμη απειλή. Λίγο αφότου η εκλογική επιτροπή ανακοίνωσε πως ο Σαφίκ θα συμμετέχει στο δεύτερο γύρο, ξέσπασαν διαδηλώσεις και πυρπολήθηκε το εκλογικό του γραφείο. Πολλοί αγωνιστές κατανοούν τι θα σημαίνει, αν ο άνθρωπος που ανακοίνωσε πως θα εκτελούνται οι διαδηλωτές και οι απεργοί γίνει πρόεδρος της χώρας με εκλογική νομιμοποίηση.  
Το ζήτημα που προκαλεί διχασμούς είναι πως απέναντι στον Σαφίκ βρίσκονται οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι. Η Αδελφότητα απουσίαζε από τους μεγάλους αγώνες μετά την πτώση του Μουμπάρακ, η ηγεσία τους καταδίκασε τους επαναστάτες που συνέχισαν την πάλη ενάντια στους στρατηγούς, αλλά και τους απεργούς, ως «εχθρούς του έθνους». Επιδίωξαν να πρωταγωνιστήσουν σε μια «ομαλή διαδοχή» της χούντας.

Πολλοί αγωνιστές θεωρούν πλέον την Αδελφότητα «πολιτικό βραχίονα του στρατού». Εκτός από αυτούς τους αγωνιστές υπάρχουν οι φιλελεύθεροι και η ισλαμοφοβική Αριστερά που ακόμα και επί Μουμπάρακ χρησιμοποιούσαν τον όρο «ισλαμοφασισμός» και κρατούσαν ίσες αποστάσεις ανάμεσα στη χούντα και το πολιτικό Ισλάμ. Αυτοί (μετά και τον κοινοβουλευτικό θρίαμβο των Μουσουλμάνων) θεωρούν βασική απειλή μια ενδεχόμενη κυριαρχία των Ισλαμιστών. Οι δυνάμεις αυτές υποστηρίζουν την αποχή στο δεύτερο γύρο, ενώ σε αυτό το έδαφος επανεμφανίζονται παλιές «αμαρτίες» που στιγμάτισαν την αιγυπτιακή αντιπολίτευση στο παρελθόν: Πολλοί δηλώνουν πρόθυμοι να στηρίξουν υπό όρους τον Σαφίκ(!) για να αποτραπεί ένα ισλαμικό κράτος.

Είτε με τη μορφή των «ίσων αποστάσεων», είτε με την πιο χυδαία μορφή υποστήριξης στον Σαφίκ, μια τέτοια τακτική είναι προβληματική. Δεν πρόκειται μόνο για την υπόκλιση στην ισλαμοφοβική εκστρατεία που έχει εξαπολύσει η χούντα. Ούτε για την υποτίμηση του ρήγματος ανάμεσα στην ηγεσία και τη βάση (η οποία συμμετείχε πρωτοπόρα σε μια σειρά συγκρούσεις με το στρατό, παρά τις αντίθετες κομματικές εντολές). Πρόκειται για μια λάθος προσέγγιση της πραγματικότητας.

Ισλαμική απειλή;

Η «ισλαμική κυριαρχία» απέχει πολύ από το να είναι πραγματικό ενδεχόμενο. Από τα δεξιά, ο στρατός έχει έρθει εδώ και μήνες σε σύγκρουση με την Αδελφότητα για το ποιος θα έχει το πάνω χέρι, «σπρώχνοντάς» την υποχρεωτικά ξανά στο «πεζοδρόμιο». Από τα αριστερά, οι αυταπάτες για την Αδελφότητα εξανεμίζονται γρήγορα. Λίγους μήνες μετά τον κοινοβουλευτικό τους θρίαμβο, το ποσοστό τους κατρακύλησε και έχουν να αντιμετωπίσουν το εκλογικό 40% που τους αμφισβητεί από τα αριστερά. Η αλήθεια είναι πως, ενώ διατηρούν την οργανωτική τους δύναμη, οι Αδελφοί βρίσκονται σε μια εξαιρετικά ευάλωτη θέση απέναντι σε πιέσεις και η ισορροπία, που επεδίωκαν, έχει καταρρεύσει μέσα στις συνθήκες πόλωσης.

Τακτικές επιλογές

Στο επαναστατικό στρατόπεδο η τακτική απέναντι στο δεύτερο γύρο δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί. Ο Σαμπάχι ανακοίνωσε πως προσωπικά δεν θα ψηφίσει κανέναν από τους δύο και κάλεσε τους ψηφοφόρους να κινηθούν «κατά συνείδηση», παραδεχόμενος ότι οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είναι τμήμα της επανάστασης, ενώ ο Σαφίκ υποψήφιος της αντεπανάστασης.

Ο Φοτούχ συναντήθηκε με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τους κατέθεσε ένα κείμενο με τέσσερα σημεία ενάντια στην «μονοπώληση της εξουσίας» για να τους στηρίξει.

Δυνάμεις της Αριστεράς, ανάμεσά τους οι Επαναστάτες Σοσιαλιστές, καλούν σε κριτική ψήφο στον Μόρσι, θέτοντας στην Αδελφότητα μια σειρά όρους, όπως η αντιπροεδρία των Σαμπάχι και Φοτούχ, η επιλογή πρωθυπουργού εκτός του κόμματος των Αδελφών, η συγκρότηση κυβέρνησης με τη συμμετοχή στελεχών εκτός Αδελφότητας, την έγκριση νόμου υπέρ των συνδικαλιστικών ελευθεριών και δεσμεύσεις πάνω στο χαρακτήρα του νέου συντάγματος.

Καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές, ο Σαμπάχι, ο Φοτούχ και ο αριστερός Καλέντ Αλί συζητούσαν τις προοπτικές μιας κοινής τοποθέτησης για το δεύτερο γύρο και συνολικά τη συνέχεια της επανάστασης.

Όλες οι δυνάμεις της επανάστασης αυτή τη στιγμή συμφωνούν και έχουν επικεντρωθεί στη μάχη να ακυρωθεί η υποψηφιότητα του Σαφίκ, ως στέλεχος του καθεστώτος. Η διάθεση σύγκρουσης με τον Σαφίκ συναντήθηκε με την οργή για το αποτέλεσμα της δίκης των καθεστωτικών (αθωώθηκαν όλα τα στελέχη της αστυνομίας για τις δολοφονίες διαδηλωτών), με αποτέλεσμα οι διαδηλώσεις να πάρουν άμεσα πολιτικό χαρακτήρα.

Νέος γύρος σύγκρουσης

Εκατοντάδες χιλιάδες Αιγύπτιοι κατέβηκαν στους δρόμους σε μια σειρά πόλεις. Στην Ταχρίρ, την Αλεξάνδρεια και το Σουέζ αποφασίστηκαν καταλήψεις των πλατειών, όπου θα οργανώσουν τη συνέχεια των κινητοποιήσεων ενάντια στο καθεστώς. Παρά την ανακοίνωση του Στρατιωτικού Συμβουλίου πως θα επέμβει άμεσα ενάντια σε κάθε προσπάθεια των μαζών να υποχρεώσουν τον Σαφίκ σε αποχώρηση από τις εκλογές, οι διαδηλώσεις συνεχίζονται και ήδη προβάλλεται από αρκετές δυνάμεις το αίτημα για ένα «φιλο-επαναστατικό» προεδρικό συμβούλιο που θα περιλαμβάνει τον Μόρσι, τον Σαμπάχι και τον Φοτούχ.

Στις κινητοποιήσεις ενάντια στην υποψηφιότητα του Σαφίκ μπορεί να χτιστεί ένα νικηφόρο κοινωνικό ενιαίο μέτωπο, με αφετηρία την κοινή δράση όσων στήριξαν τον Φοτούχ, τον Σαμπάχι, τους αριστερούς υποψήφιους. Ένα τέτοιο μέτωπο πρέπει να είναι ανοιχτό προς την Αδελφότητα. Η κρισιμότητα της κατάστασης, αλλά και οι δυνατότητες που περιγράφηκαν παραπάνω, δεν αφήνουν περιθώριο για «ίσες αποστάσεις», αλλά κάνουν επίκαιρο το σύνθημα «μερικές φορές με τους ισλαμιστές, ποτέ με το κράτος». Αν δεν επιβληθεί τελικά η ήττα του μουμπαρακικού υποψηφίου από το «πεζοδρόμιο», η στήριξη στον Μόρσι στο δεύτερο γύρο είναι μονόδρομος για να «ανασάνει» η επανάσταση.

Οι συνθήκες είναι τέτοιες, που, αν οι δυνάμεις στα αριστερά της Αδελφότητας συγκροτήσουν ένα μαζικό μέτωπο, δεν αποκλείεται η ηγεσία της να υποχρεωθεί ακόμα και να υποχωρήσει στους όρους που θα θέσουν. Ακόμα κι αν δε συμβεί αυτό, θα είναι σαφές πως δεν πρόκειται για «λευκή επιταγή» που θα οδηγήσει σε «κυριαρχία των ισλαμιστών». Αντίθετα, από τις 18 Ιούνη, κάθε προδοσία της ηγεσίας των Αδελφών Μουσουλμάνων θα οξύνει περισσότερο τα προβλήματα που αντιμετωπίζει και θα έχει απέναντί της ένα σοβαρό αντίπαλο δέος.